Leidse chemici ontrafelen één van de mysteries van Multiple Sclerose
Leidse chemici hebben een nieuw mechanisme ontdekt dat zou kunnen verklaren hoe Multiple Sclerose zich ontwikkelt tot een ernstigere vorm. Met hun bevindingen dragen ze bij aan het ontrafelen van het mysterieuze verloop van de ziekte. Het onderzoek is gepubliceerd in het tijdschrift Biochemistry.
MS en een virus
Met hun publicatie komen Can Araman en Sander van Kasteren van het Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek en Bert ’t Hart van het Biomedical Primate Research Centre een stapje dichterbij het ontrafelen van de mysterieuze mechanismes die een rol spelen bij progressieve MS. Voor hun onderzoek maakten zij gebruik van het feit dat het risico op MS in hoge mate geassocieerd wordt met het Epstein-Barr virus (EBV). Hoewel het grootste gedeelte van de wereldbevolking (95%) drager is van dit virus, ligt het percentage bij MS-patiënten nog net even hoger, namelijk op 100 procent. MS gaat dus altijd gepaard met EBV.
Progressieve MS
Wereldwijd lijden meer dan twee miljoen mensen aan Multiple Sclerose, afgekort MS. Deze ziekte tast de cellen van het centrale zenuwstelsel aan, waardoor het signalen niet goed meer kan doorgeven. MS wordt onderverdeeld in verschillende types en gradaties van progressiviteit. De meest voorkomende vorm is het relapsing-remitting type. Mensen met dit type MS ervaren periodes van terugval waarin nieuwe symptomen optreden, afgewisseld door periodes van herstel. De andere MS-types zijn progressief. Bij deze types verergeren de symptomen na verloop van tijd, al dan niet met periodes van terugval en herstel. De overgang van het relapsing-remitting type naar progressieve MS is nog grotendeels onbegrepen. Hoewel er voor het meest voorkomende type een adequate behandeling bestaat, zijn er slechts beperkte behandelingsmogelijkheden voor de ernstigere vormen. Dit komt voornamelijk vanwege het raadselachtige verloop van de ziekte.
Afgebroken schild
MS tast het zogenaamde meyelin-oligodendrocye eiwit (MOG) aan. Araman legt uit dat dit eiwit onderdeel is van een speciaal schild rondom de cellen van het centrale zenuwstelsel. Het beschermt deze cellen tegen beschadiging en externe prikkels. ‘We wisten al dat MOG in het geval van MS wordt afgebroken en het zogenaamde schild beschadigd raakt’, zegt hij. ‘De zenuwcellen zijn hierdoor minder beschermd.’ Vervolgens herkennen de cellen van het immuunsysteem het afgebroken schild niet langer als lichaamseigen: ze zien delen ervan juist als bedreiging. Het immuunsysteem neemt MOG daarom op en veroorzaakt daarmee een immuunreactie die leidt tot het bekende ziektepatroon dat we zien bij MS.
Giftige eiwitten
Naast dit bekende mechanisme hebben Araman en zijn collega’s nu een tweede mechanisme ontdekt waarbij MOG een rol speelt in MS. Het zou kunnen verklaren hoe MOG bijdraagt aan het ontstaan van progressieve MS. De onderzoekers zagen dat het eiwit door een EBV-infectie zodanig van vorm kan veranderen dat het onoplosbare ophopingen vormt. Die ophopingen creëren zogenaamde amyloïde plaques (zie kader). ‘Dit soort plaques zijn van nature giftig en komen ook voor in andere ziektes in het centrale zenuwstelsel, zoals Parkison en de ziekte van Alzheimer’, vertelt Araman. ‘Ze doden de cellen waarin ze zijn geproduceerd.’ Maar dat is nog niet alles. De vervormde versie van het eiwit is namelijk non-antigeen, wat betekent dat het immuunsysteem het niet meer herkent. Hierdoor komt de immuunreactie tegen deze schadelijke MOG-deeltjes niet op gang.
Verklaring
De resultaten van het onderzoek tonen aan dat MS niet alleen eigenschappen heeft van een auto-immuunziekte. Hiernaast is het ook een zogenaamde amyloïdopathie, een ziekte waarbij amyloïde plaques vormen, die het centrale zenuwstelsel aantast. Dit besef is belangrijk, omdat er tot nu toe alleen klinische symptomen waren om onderscheid te maken tussen progressieve MS en de andere vormen. ‘We tonen aan dat een eiwit dat eerst door het immuunsysteem wordt aangevallen, een afwijkende aanpassing ondergaat. Hierdoor wordt het non-antigeen en doodt het de cellen waarin het geproduceerd wordt’, legt Araman uit. ‘Dit zou weleens de overgang naar progressieve MS kunnen verklaren.’ De nieuwe kennis kan bijdragen aan nieuwe behandelingsmethoden voor MS. ‘In de toekomst kunnen we wellicht de afbraak van zenuwcellen tegengaan, door specifiek de schadelijke aanpassing van MOG aan te pakken, en ook de enzymen die de daaropvolgende reactie katalyseren.’
Amyloïden
Amyloïden zijn aggregaten oftewel samenklonteringen van eiwitten. Deze worden gevouwen tot een vorm die ervoor zorgt dat veel kopieën van dat eiwit aan elkaar plakken en zo fibrillen (vezels) vormen. In het menselijk lichaam worden amyloïden in verband gebracht met de ontwikkeling van verschillende ziekten. Pathogene amyloïden vormen zich wanneer tot dusver gezonde eiwitten hun normale fysiologische functies verliezen en vezelachtige afzettingen vormen in plaques rond cellen. Deze plaques kunnen de gezonde functie van weefsels en organen verstoren.
Tekst: Hilde Pracht