Nobelprijs voor de natuurkunde: 'Heldere oplossingen zijn de mooiste ontdekkingen'
Hoe kijkt Leids natuurkundige Wolfgang Löffler aan tegen de uitreiking van de Nobelprijs voor de natuurkunde aan Arthur Ashkin, Gérard Mourou en Donna Strickland?
Het drietal, de Amerikaan Ashkin, de Fransman Mourou en de Canadese Strickland ontvingen de Nobelprijs voor hun werk in de laserfysica. Ashkin ontwikkelde een soort laserpincet waarmee zeer kleine objecten als virussen en atomen beter konden worden bestudeerd. Mourou en Strickland stonden aan het begin van het - veilige - gebruik van laser in de geneeskunde.
Opvallend is de keuze voor het lauweren van wetenschappers die zich niet zozeer met de primaire natuurkunde bezighouden, maar gericht zijn op de ontwikkeling van instrumentarium. Ook is er weer eens een vrouw bij: 55 jaar geleden, in 1963, kreeg Maria Goeppert-Mayer samen met twee anderen de prijs voor onderzoek aan energietoestanden in atoomkernen.
Veel en uiteenlopende toepassingen
Wat houdt de ontdekking waarvoor Ashkin, Mourou en Strickland de Nobelprijs hebben gekregen precies in?
'Beide ontdekkingen gaan om lasers, maar heel anders: Ashkins ondekking maakt het mogelijk om kleine objecten van rond een duizendste millimeter met een pincet van laserlicht vast te houden en te bewegen. Dit heeft al tot vele mooie toepassingen geleid. Het is mogelijk een hele cel vast te houden en het instrument kan zelfs in levende cellen worden gebruikt. De optische krachten hebben ook toepassing gevonden in de fundamentele natuurkunde, bijvoorbeeld bij de controle van kleine balletjes en membranen in hun "echte" kwantum grondstoestand. Met laser kun je in de bio-fysica ook de krachten van DNA en proteïnen meten.'
Mourou en Strickland hebben een manier ontwikkeld om de felste lichtpulsen ooit te maken. Laser kun je niet oneindig versterken omdat de materialen dan ontploffen. Dat hebben de twee - achteraf bezien heel logisch - opgelost door de puls eerst langer te maken en daarmee ook zwakker en deze vervolgens te versterken en weer korter te maken. Dit soort heldere oplossingen zijn de mooiste ontdekkingen, en het felle licht vindt nu toepassing in alledaagse materiaalbewerking en in laserversnelling van deeltjes. En de eerste kernfusie waarbij daadwerkelijk energie ontstond, dat lukte in 2013, werd met lasers uitgevoerd!'
Zelfgemaakte laserpincet
Waarom was dit zo’n belangrijke ontdekking?
'De techniek heeft niet alleen veel toepassingen gevonden op allerlei onderzoeksgebieden, er zijn ook heel nieuwe onderzoeksgebieden mogelijk gemaakt. Daarvan mogen we in de toekomst nog veel nuttige uitvindingen verwachten!'
Heeft deze ontdekking ook invloed op uw eigen onderzoek, en zo ja hoe?
'Zeker. Ik heb vaak lasertechniek gebruikt die mede gebaseerd is op de Mourou-Stricklandethode. Dan werk ik in de optomechanica, dat wil zeggen dat we micro-objecten met licht controleren, dat is erg spannend. Ik had ook veel plezier van om mijn eerste zelfgemaakte optisch pincet werkend te zien!'