‘Ik functioneer nu eenmaal beter bij en-en-en’
Zijn degelijkheid als minister van Financiën combineert alumnus Wopke Hoekstra met een open geest: ‘Ik benader onderwerpen graag vanuit verschillende invalshoeken en hou in het algemeen niet van ideologieën en dogma’s, die zitten toch vaak maar in de weg.’
Wopke Hoekstra (43) praat niet snel over zichzelf. Waar hem gevraagd wordt naar persoonlijke indrukken en ervaringen, begint de minister van Financiën het antwoord vaak met ‘In het algemeen is het natuurlijk zo dat…’ Tegelijkertijd toont hij zich allerminst oppervlakkig in de omgang, eerder geïnteresseerd en welbespraakt. Ook in Tweede Kamerdebatten vond hij al snel zijn plek en kan hij met onderkoelde, milde humor uit de hoek komen. Toen Farid Azarkan (Denk) de dividendmaatregel omschreef als ‘een soort homeopathisch middel’, reageerde Wopke, met een verwijzing naar zijn vriendin (en arts) Liselot: ‘Over die homeopathie zijn we het onmiddellijk eens. Anders kan ik vanavond ook niet meer thuiskomen.’
Ademloos naar Lubbers kijken
Zijn vader was internist, zijn moeder werkte op het blinden- en slechthorenden instituut Bartiméus. Mensen met beide benen in de samenleving. Maatschappelijke onderwerpen weerklonken dan ook snel aan de keukentafel van zijn ouderlijk huis. Het ging vaak over politiek, geschiedenis, maatschappelijke onderwerpen en het vak van zijn ouders. ‘Misschien hebben mijn grootouders ook nog wel invloed op die open sfeer vol dialoog gehad. Mijn ene grootmoeder heeft voor de oorlog gestudeerd, daarin aangemoedigd door haar vader. Mijn ene opa was KNO-arts, de ander was leraar en later hoogleraar Klassieke Talen in Brussel.’ Niet vaak ging het in huize Hoekstra over geld, ook al zou daar volgens hem ‘niets mis mee zijn’. ‘Samen met mijn vader keek ik op vrijdagavond naar de persconferentie van Lubbers. Veel zal ik er niet van begrepen hebben, ik moet een jaar of twaalf geweest zijn. Maar ik herkende het charisma van de man en keek er ademloos naar.’
Wopke is vrijzinnig-protestants opgevoed. Zijn moeder was van Nederlands Hervormde huize, zijn vader Remonstrants. In Zeist, waar hij opgroeide, was geen Remonstrantse kerk, dus toog het gezin – Wopke heeft een broer en zus – naar de doopsgezinde kerk, en volgde hij daar ook de zondagsschool. Van een streng gelovige opvoeding is nooit sprake geweest. ‘Allerminst, vergeet niet dat de Remonstrantse kerk nog eerder dan de staat in 1986 het homohuwelijk accepteerde. Vrijheid is een groot goed in mijn leven.’ In mijn opvoeding heb ik algemeen christelijke normen en waarden meegekregen, maar altijd met de toevoeging dat je vervolgens zelf de keuze moet maken over de betekenis ervan.’
Dubbele verantwoordelijkheid
Dezer dagen is Wopke nog af en toe in de Remonstrantse kerk in Bussum te vinden. Die milde benadering en nadruk op persoonlijke verantwoordelijkheid zijn ook de redenen dat het CDA hem aanspreekt: ‘Je hebt als mens een dubbele verantwoordelijkheid. Voor jezelf, maar wie dat kan neemt vervolgens ook voor iets groters de verantwoordelijkheid.’ Het mag geen verwondering wekken dat Wopke in en buiten zijn werk onderwerpen graag vanuit verschillende invalshoeken benadert: ‘Ik hou niet van ideologie en dogma’s, die zitten toch vaak maar in de weg.’ Binnen het CDA staat hij dan ook bekend als een man die niet blindelings de partijlijn volgt – wat onder meer bleek toen hij tegen de partijlijn in het kabinetsbeleid steunde ten aanzien van het Oekraïneverdrag, en zich uitsprak tegen de weigerambtenaar op het gemeentehuis. Anderzijds is hij nooit de scherpslijpende dissident. Niet voor niets heeft hij als voorzitter van de commissie die het verkiezingsprogramma schreef en als vicevoorzitter van de CDA-fractie in de Eerste Kamer sterke invloed op het laatste CDA-partijprogramma weten uit te oefenen.
Bij de keuze van zijn studie heeft hij geen druk van zijn ouders gevoeld. ‘Nooit werd ik richting Geneeskunde geduwd. Ik wist: ik wil iets in de advocatuur of in het bedrijfsleven doen. Economie –een van mijn voorkeuren- zou één van de twee al uitsluiten. Met Rechten kon ik allebei de kanten op.’ Dat het Leiden werd, was volgens hem geen onderdeel van een uitgekiend plan. ‘Leiden en Rechten liggen natuurlijk in elkaars verlengde en ik kende Leiden al als een leuke stad. De keuze zou een schot in de roos blijken, maar hij kwam tot stand zoals dat vaker gaat: ik voelde enige richting, maar uiteindelijk gaf intuïtie de doorslag.’
IJsjesverkoper
Direct na aankomst wordt hij lid van Minerva, hij wacht niet af totdat hij zijn propedeuse op zak heeft. ‘Ik hou van de combinatie van een druk sociaal leven, een druk werkleven en een druk sportleven. Ik functioneer nu eenmaal beter bij en-en-en dan bij een rustig bestaan. Zo is dat dan ook in Leiden gegaan. Samen studeren, mensen die je meetrekken naar de UB. Het is meer dan gezelligheid, geeft ook structuur aan je leven.’ Dat hij de drukte goed aankan, bewijst hij door na tien maanden zijn propedeuse te halen. Op Rapenburg 84 roept hij zijn huisgenoten op hun studie serieus te nemen, zodat ze tijd overhouden om dingen ernaast te doen. Als Wopkes studie vordert, is hij barkeeper in een disco, student-recruiter, ijsjesverkoper en student-assistent. En op Minerva schopt hij het tot praeses, een functie die hem past als een handschoen. Clubgenoten noemen hem innemend en hij toont zijn leiderschap als het ertoe doet. Zo moet hij de emoties rondom de moord in november 1998 op een eerstejaars studente in goede banen zien te leiden, wat hem met veel rust en luisteren goed lukt. In de tweede helft van zijn studietijd vat hij de liefde voor het buitenland op, eerst tijdens een stage op Sint Maarten, later bij een uitwisseling in Rome.
Marathon van Londen
In alle drukte vindt hij ook tijd om te sporten. In zijn studententijd tot vijf keer per week, tegenwoordig met een ministersbaan wekelijks. Op zijn negentiende liep Wopke de marathon van Londen en later voltooide hij de Alternatieve Elfstedentocht. ‘Ik ben nog steeds weleens een uurtje op de Jaap Edenbaan te vinden en krijg energie van hardlopen, laat ik dat erover zeggen. Het is een mooi tegenwicht voor al het harde werken hier in Den Haag. Maar ik heb verder geen groot talent voor sport, hoor. Het gaat mij om de balans. Die bewaak ik in de volle breedte. Zo kan ik een paar avonden in de week om elf uur thuiskomen, maar ik zorg er ook voor dat ik ’s morgens zelf mijn kinderen naar school breng.’
Relativering legt hij ook aan de dag ten aanzien van een andere passie: geschiedenis. In zijn tweede en derde studiejaar voltooide hij zijn propedeuse in dat vak, maar hij zal zichzelf nooit vergelijken met een historicus. ‘Zoals Mark Rutte feiten en ontwikkelingen uit de parlementaire geschiedenis uit zijn mouw schudt en verbindt, ongekend is dat. Nee, die vaardigheid heb ik niet in huis; het is een uit de hand gelopen hobby. Mijn interesse ligt bij de Tweede Wereldoorlog, de Klassieke Oudheid en de periode van de Republiek.’ Met name die laatste periode vindt hij nog steeds een spiegel voor de maatschappij: ‘Alles wat nu Nederland heet, schroeide toen van de energie. Of je het nu over innovatie, individuele vrijheden, filosofie of economie hebt.’
En hoewel de geschiedenis zich nooit precies herhaalt, helpt zijn historisch besef hem wel bij zijn politieke handwerk. ‘Ik heb te maken met bewindslieden uit diverse Europese landen. Het vertrekpunt van mijn collega’s uit het Balticum, die zich niet zo lang geleden hebben losgemaakt van Rusland, is natuurlijk heel anders dan van landen uit West- of Zuid-Europa. Het helpt enorm als je zicht hebt op dat verleden om te begrijpen waar hun argumenten vandaan komen. Alleen dan kun je als politicus verschillen overbruggen.’ En dat – verzekert hij – is iets anders dan de verschillen platslaan. ‘Ik sta in Europa voor het langetermijnbelang van Nederland. Dat doe ik ook in ons eigen land door te werken aan een schatkist die op orde is en door meer inzicht te krijgen in de toegevoegde waarde van de euro’s die we uitgeven.’
Ineens wetteksten lezen
De mooiste herinneringen aan zijn studie heeft hij aan Willem Zwalve, inmiddels emeritus hoogleraar Historische Ontwikkeling van het Recht. ‘Ik vond Romeins Recht niet bijster inspirerend, maar die man was een fenomenaal verteller.’ Gevraagd naar de merkbare invloed van zijn Leidse tijd op het heden moet hij even nadenken. ‘Ik heb met Rechten niets gedaan totdat ik na mijn carrière in het bedrijfsleven op mijn vijfendertigste in de Eerste Kamer kwam. Toen moest ik ineens wetteksten lezen. Er zitten allerlei hoogleraren in de kamer, en ik kwam daar als jongetje bij. Het hielp dat ik een juridische achtergrond had.’ Hoe het leven soms loopt, werd daar ook zichtbaar, naar het Duitse gezegde ‘je treft elkaar in het leven altijd twee keer’. ‘Nadat ik college had gehad van Ankie Broekers en Hans Franken – bij hem was ik nog student-assistent geweest – kwam ik hen later weer in de Kamer tegen. Grappig was dat.’
Het zou te ver voeren dergelijke mensen als voorbeeld op te voeren. ‘Daar ben ik te nuchter voor. Natuurlijk inspireren mensen me soms. Neem Spinoza. Zijn uitspraak “het doel van de staat is de vrijheid” is een diepe uitspraak, doordrongen van een besef dat wij bijna niet meer hebben. Spinoza is dus geniaal, maar is hij dan ook een van mijn grote helden? Ik geloof niet dat ik een kast met helden heb. Hoe inspirerend Churchill en Roosevelt voor mij ook zijn, ze kunnen lastig als praktisch voorbeeld dienen in de weerbarstige dagelijkse realiteit. Daar zijn ze simpelweg te groot voor.’ Op de vraag wie voor hem als mentoren hebben gefungeerd, reageert hij ook voorzichtig. ‘Veel mensen hebben mij geholpen zonder dat ze zich daartoe verplicht hoefden te voelen, dat zeker. Dat gebeurde op de universiteit, maar ook later. Soms met een aai over mijn bol, een andere keer met een referentie of een schop onder mijn kont. Maar één mentor die me in de politiek op weg heeft geholpen? Nee, dat is niet zo, het waren er meerdere. Ik zou het trouwens ook niet enkel aan mijn kwaliteiten willen ophangen, hoor. Dat geldt voor niemand. Wis toeval en geluk vooral niet uit.’