Tranen ontleden om aandoening ‘droge ogen’ op te sporen
Door eiwitten in tranen te meten, kunnen oogartsen gemakkelijker de diagnose droge ogen (Dry Eye Disease) stellen. Peter Raus, een Belgische oogchirurg en promovendus bij het Instituut Biologie Leiden, werkte een nieuwe methode uit voor eiwitbepaling in traanvocht. De techniek is ook veelbelovend voor de vroegtijdige diagnose van ziekten zoals diabetes, neurodegeneratieve ziektes en zelfs hartdecompensatie. Promotie 4 september.
Tranen als hulpmiddel
Dry Eye Disease (DED) is een veelvoorkomende oogziekte, die blindheid tot gevolg kan hebben (zie kader). Deze aandoening is vaak moeilijk te diagnosticeren bij patiënten. Daardoor is behandelen lastig, weet Peter Raus uit zijn werk als oogarts. Zijn innovatieve methode biedt oogartsen nu hoop. Door het traanvocht van DED-patiënten door te lichten met de nieuwste en krachtigste apparatuur, is het Raus gelukt de eiwitten hierin gedetailleerd in kaart te brengen. Hierbij zijn vooral de verschillende vormen van de eiwitten belangrijk, de zogeheten proteoforms. Deze geven een indicatie wat er precies misgaat bij een patiënt met droge ogen, wat behandeling vervolgens eenvoudiger maakt.
Meten in de oogkliniek
Op dit moment is voor een meting nog een zeer geavanceerde massaspectrometer nodig – een apparaat van 1,5 miljoen euro – waarmee een meting meerdere uren duurt. Dat is voor een ziekenhuis of oogkliniek niet werkbaar. Maar toepassing in de kliniek is niet ver weg, zegt Raus. ‘We hebben nog maar één stap nodig: we moeten een database aanleggen van alle proteoforms in traanvocht. Dan zijn ingewikkelde metingen niet meer nodig. Met behulp van een veel kleinere opstelling en een beetje traanvocht kunnen oogartsen dan in hun eigen praktijk binnen vijf minuten een diagnose stellen.’
Diabetes aantonen in traanvocht
Naast het diagnosticeren van DED, is het analyseren van traanvocht ook een veelbelovende techniek voor het vroegtijdig diagnosticeren van andere aandoeningen, waaronder diabetes. ‘De diagnose van diabetes gebeurt nu vaak in een laat stadium van de ziekte’, zegt Raus. ‘Met behulp van onze traanvochtmethode zou je diabetes veel eerder kunnen vaststellen. Daardoor is het in het veel gevallen ook beter te behandelen.’
Methode
Promotoren Peter Verhaert en Han de Winde zijn heel blij met de door Raus uitgewerkte techniek, vooral over hoe innovatief deze is. ‘Wij zijn niet de enige in de wereld die naar traanvocht als diagnosemiddel kijken. Maar wij hebben wel als eersten de nieuwste apparatuur gecombineerd met de nieuwste, op eiwitvormen toegespitste analytische strategieën.’ Ongeveer 95% van alle onderzoekers knipt eerst de eiwitten in stukjes, voordat ze geanalyseerd worden. ‘De nieuwe generatie massaspectrometers is analytisch zo krachtig en gevoelig, dat we niet in de eiwitten (hoeven) knippen om de vele verschillende eiwitmodificaties in traanvocht te ontdekken. Dat is met meer klassieke benaderingen en technieken niet mogelijk.’
Brug tussen medici en analytici
Met zijn promotieonderzoek verbreedt Raus de vooralsnog smalle, maar broodnodige verbinding tussen de medische wereld en de analytisch-wetenschappelijke wereld. ‘Oogartsen weten niet wat ze aan de analisten kunnen vragen en de analisten weten onvoldoende waar de oogartsen behoefte aan hebben’, schets Raus het probleem. Beide promotores zijn dan ook zeer te spreken over de brug die Raus vormt. ‘Het is belangrijk dat je elkaars taal verstaat. Daarom is het fantastisch dat het proefschrift van Peter Raus deze werelden bij elkaar brengt.’
Drey Eye Disease
Dry Eye Disease is een aandoening waarbij het oog te weinig traanvocht aanmaakt. Dit kan pijn, slecht zicht en zelfs blindheid tot gevolg hebben. De ziekte komt voor bij 7% van de Amerikaanse bevolking, tot 33% in Taiwan en Japan. Vooral mensen ouder dan zestig hebben last van DED.