Profileringsprogramma over lichaamseigen marihuana brengt instituten bij elkaar
Instituten en onderzoeksgroepen bij elkaar brengen, hoe doe je dat? De faculteit W&N stelde een gezamenlijk onderzoeksthema in en financierde drie promotieplaatsen. Na vier jaar loopt het profileringsprogramma Endocannabinoïden af. ‘Het heeft ons echt bij elkaar gebracht, en de samenwerkingen blijven bestaan.’
Multidisciplinair
Het facultaire profileringsprogramma Endocannabinoïden is een multidisciplinair onderzoeksprogramma, met als deelnemers de instituten voor chemie, biologie en medicijnonderzoek. De drie promovendi uit het programma, Vasu Kantae (LACDR), Floris Luchtenburg (IBL) en Elliot Mock (LIC) hebben hun promoties inmiddels bijna afgerond. Daarnaast droegen andere onderzoekers van de deelnemende instituten en het LUMC ook bij aan het programma.
Nieuwe moleculen
Chemicus en endocannabinoïdenexpert Mario van der Stelt coördineerde het programma. ‘Het is ons gelukt een heel coherent programma op te stellen,’ constateert hij. ‘Thomas Hankemeier van LACDR heeft een methode opgezet om lage concentraties stoffen te meten in cellen, diermodellen en in een klinische setting. Met mijn groep bij het LIC hebben we nieuwe moleculen gemaakt, die we met die methodes direct konden testen op hun effectiviteit. Mijn collega Laura Heitman en onze postdoc Andrea Martella hebben gekeken naar bindingskinetiek – hoe bindt een medicijn aan de werkzame plaats in het lichaam – en daar nieuwe methoden voor opgesteld. Patrick Rensen van het LUMC tenslotte heeft de stoffen getest in diermodellen en samen met Hankemeier de endocannabinoïden gemeten in menselijke samples.’ Bij het IBL tot slot coördineerden Marcel Schaaf en Michael Richardson gedragsstudies met zebravissen, om effecten van cannabinoïden te meten.
Translationeel onderzoek dus, vat Van der Stelt samen. ‘Dat dat op deze manier lukt, is uniek. Het profileringsprogramma heeft dat mogelijk gemaakt.’
Lichaamseigen cannabis
Cannabis is behalve als softdrug ook bekend als potentieel medicijn – in onder meer Nederland zijn de toppen van de plant Cannabis sativa op recept verkrijgbaar in de apotheek. Cannabis kan bijvoorbeeld patiënten met multiple sclerose helpen de symptomen van hun ziekte te onderdrukken. Bij kankerpatiënten kan het de eetlust ondersteunen en misselijkheid onderdrukken.
Sinds de jaren zestig is de werkzame stof in cannabis bekend: THC. In 1992 identificeerde de Israëlische chemicus Raphael Mechoulam de eiwitten die verantwoordelijk zijn voor de (psycho)actieve effecten van THC. Mensen bleken deze receptoren niet voor niets te hebben, bleek later. Het lichaam maakt namelijk zelf stoffen aan die lijken op die uit cannabis: endocannabinoïden. Ze spelen een rol bij een reeks processen, van pijnsensatie tot eetlust, geheugen, bloeddruk en beweging. Het onderzoek naar het endocannabinoIden heeft sindsdien een hoge vlucht genomen. Onderzoekers als Mario van der Stelt proberen te doorgronden hoe het systeem werkt. Dit levert fundamentele inzichten op in de werking van de hersenen. Deze kunnen leiden tot aangrijpingspunten voor nieuwe behandelmethoden voor uiteenlopende aandoeningen.
Succes
Het programma leverde dan ook behoorlijk wat op. Zo rolden er meer dan twaalf publicaties uit, onder meer in Science en Nature Communications. Er waren twee octrooien en inzichten uit het onderzoek zijn direct verwerkt in het onderwijs – voor tweedejaars LST-studenten en in honours lectures.
Succesfactor is volgens Van der Stelt dat iedere deelnemer zijn eigen expertise heeft bijgedragen aan een gezamenlijk thema. ‘Chemical proteomics, synthese, bindingskinetiek, bruinvetmetabolisme, gedragstudies, metabolomics,’, somt hij vlot op. ‘We zijn zo’n drie keer per jaar met het hele programma samengekomen om ons onderzoek met elkaar te delen. Dan maak je een hele middag je agenda vrij om erover te spreken en te sparren. Dat leverde altijd hele goede inzichten op.’
Hoe ziet hij de toekomst van het profileringsprogramma? ‘Mijn eigen groep blijft sowieso aan dit onderwerp werken, ik heb dit jaar een VICI-beurs toegekend gekregen die hierop voortbouwt.’ Ook de samenwerkingen lopen door. Van der Stelt: ‘Samen met Thomas Hankemeier heb ik een aanvraag gedaan voor de topsector chemie, en er lopen meer aanvragen. En we werken inmiddels samen met een aantal bedrijven. Het programma blijft dus zeker bestaan.’
Internationaal endocannabinoïdencongres in Leiden
Van 30 juni tot 5 juli vond in Leiden het 28ste jaarlijkse congres van The International Cannabinoid Research Society (ICRS) plaats. Meer dan 500 deelnemers uit 34 landen bespraken vijf dagen lang cannabinoïden vanuit uiteenlopende vakgebieden: psychologie, klinische wetenschap, farmacologie, chemie, etcetera. Het was de eerste keer dat het congres in Nederland plaatsvond, aldus Van der Stelt, die het organiseerde. Hij was vorig jaar winnaar van de Young Investigator Award van IRCS, en gaf daarom een lezing. Daarnaast gaven verscheidene promovendi uit het profileringsprogramma een presentatie.Ming Jiang (LIC) won een poster-award. Ook de ontdekker van THC en endocannobinoïden, Raphael Mechoulam, was aanwezig.