Onzichtbaar maar overal aanwezig: vrouwelijke spionnen in de 17e eeuw
Lang werd gedacht dat er weinig tot geen vrouwelijke spionnen zijn geweest in de geschiedenis. Maar niets blijkt minder waar. In haar boek Invisible Agents reconstrueert Nadine Akkerman de verhalen van de vele Britse vrouwen die spioneerden in de 17e eeuw.
Het begon eigenlijk met een toevalstreffer, vertelt Nadine Akkerman. ‘Ik werkte aan een uitgave van de correspondentie van Elizabeth Stuart, de koningin van Bohemen, die vanaf 1621 als banneling ruim 40 jaar in Den Haag heeft gewoond. In een van die brieven ontdekte ik dat zij gebruik maakte van een vrouwelijke spion in Brussel, om haar post naar Engeland te krijgen zonder dat de Britse ambassade het kon onderscheppen.’ Het verhaal van de vrouw in Brussel intrigeerde Akkerman. ‘Ik realiseerde me dat dit kwam doordat ik nog nooit had gehoord over vrouwelijke spionnen in die tijd.’
In alle lagen van de bevolking
Akkerman dook de archieven in, op zoek naar andere vrouwelijke spionnen in de 17e eeuw. Wat bleek: er waren heel veel vrouwen betrokken bij spionage, veel meer dan de enkeling die wij nu kennen als ‘uniek verhaal’. Sommige van hen hoorden bij de elite. Maar er zaten ook simpele wasvrouwen tussen. ‘Vrouwelijke spionnen kwamen voor in alle lagen van de bevolking.’ Akkerman richt zich op Groot-Brittannië, een logische keus voor een Engelse taalkundige. ‘Bovendien biedt Engeland een wijder Europees perspectief, omdat de burgeroorlogen veel vrouwen naar Brussel, Den Haag en Parijs voerden.’
Onbekende zus
Een bijzonder verhaal in het boek van Akkerman is dat van Susan Hyde. Zij was de zus van Edward Hyde, een belangrijke minister in de 17e eeuw en de eerste geschiedschrijver over de Engelse Burgeroorlog. ‘Het bijzondere is, dat nooit iemand rept over het feit dat Edward Hyde een zus had. Laat staan dat iemand wist dat zij door hem werd ingezet voor spionage,’ legt Akkerman uit. ‘Bovendien sterft zij ook nog eens onder hele mysterieuze omstandigheden in een gevangenis, terwijl er zelden vrouwen in die gevangenis werden vastgezet.’
Vrouwen waren onzichtbaar
Hoe kan het dat we zo weinig weten over vrouwelijke spionnen in die tijd, zelfs als ze dus zoals Susan Hyde in de hogere politieke kringen verkeerden? ‘Vrouwen werden in de 17e eeuw – en ook vele eeuwen later nog – niet voor vol aangezien. Zo zouden vrouwen intellectueel inferieur zijn aan mannen,’ legt Akkerman uit. ‘Dat ze over het hoofd werden gezien, gebruikten de vrouwen echter in hun voordeel: het is natuurlijk heel gunstig als spion om onzichtbaar te zijn.’ Ook tijdgenoten dachten dat vrouwen nooit spion konden zijn, en dat beeld bleef bestaan. ‘Lees je uitgaven van correspondentie uit de 19e eeuw bijvoorbeeld, dan worden alle brieven van vrouwen afgedaan als onbelangrijk, en zelfs niet eens uitgegeven.’ Ook in latere tijden bleven de vrouwen dus onder de radar.
Cijfercode en afluisteren
Door originele correspondentie in archieven te bekijken, ontdekte Akkerman ook veel over de werkwijze van deze vrouwen. ‘De gedachte bij vrouwelijke spionnen is toch al snel dat ze het moeten hebben van pillow talk en verleiding. Als een soort 17e-eeuwse Mata Hari,’ zegt Akkerman. ‘Maar dat was helemaal niet zo. Ze gebruikten eigenlijk dezelfde technieken als mannelijke spionnen in die tijd: afluisteren, liegen en bedriegen, brieven sturen in cijfercode of met onzichtbare inkt.’ Veel van die trucs beschrijft ze ook in haar boek. ‘Van onzichtbare inkt maken van artisjokken tot een geheim bericht verstopt in een boodschappenlijstje: het zat allemaal in het repertoire van deze vrouwen.’
Afbeelding boven: still uit een video waarin technieken van 17e-eeuwse spionnen worden nagedaan. Hier het opvouwen van een brief om de inhoud geheim te houden.
Tekst: Marieke Epping
Mail de redactie
Invisible agents
Het boek Invisible Agents van Nadine Akkerman (ISBN 9780198823018) is op 12 juli verschenen bij Oxford University Press. De eerste druk is reeds uitverkocht, een herdruk is in voorbereiding. Nadine Akkerman sprak met ScienceGuide over haar boek en het feit dat vrouwen in de geschiedenis zo veel over het hoofd worden gezien – en hoe de wetenschap daar nu mee om moet gaan. Beluister de podcast.
Nadine Akkerman over haar onderzoek naar vrouwelijke spionnen
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofIn november 2017 ontving Nadine Akkerman een Special Recognition Award van de World Cultural Council. Deze onderscheiding is voor talentvolle, vrouwelijke wetenschappers die ook opvallen door hun gave om hun onderzoeksresultaten op een begrijpelijke en toegankelijke manier voor publiek toegankelijk te maken