Groene mijnwerker: nieuwe plantensoort wint zelf metaal
Een plant die zelf metaal uit de grond haalt: een natuurlijke manier om te mijnen óf de bodem te reinigen. Promovendus Roderick Bouman (Hortus Botanicus Leiden) beschreef een nieuwe plantensoort uit Sabah, Borneo, die kan worden gebruikt om nikkel te winnen. In een open access artikel in Botanical studies presenteren hij en de andere auteurs de nieuwe soort: Phyllanthus rufuschaneyi.
Bijzondere eigenschap
‘De soort is in 2013 al gevonden in het wild en geplant in een klein tuintje bij een reservaat’, vertelt Bouman. Hier viel de plant op door zijn uitstekende vermogen om nikkel uit de bodem op te nemen. Om deze reden werd de plant betrokken bij onderzoek over agromining: het winnen van metaal uit de bodem door middel van planten. ‘Er zijn meerdere toepassingen mogelijk’, legt Bouman uit, ‘waaronder het winnen van metalen uit gebied waar deze van nature in hoge concentraties voorkomen. Ook kan het worden gebruikt voor het schoonmaken van oude mijngebieden die nu vervuild zijn met metalen. De planten worden uitgezet en na een tijdje geoogst, waardoor de metalen ook uit de grond worden gehaald.'
Een nieuwe soort
Onderzoeker Antony van der Ent (Universiteit van Queensland) werkte al een tijdje met de plant en vermoedde dat hij met een nieuwe soort te maken had. Omdat de plant zulke goede resultaten boekte als metaalwinner, was het voor hem belangrijk de plant een goede identificatie te geven. Daarom schakelde hij de hulp in van Bouman en zijn begeleider Peter van Welzen. ‘We vergeleken de exemplaren van Van der Ent met soorten die we al kennen van Borneo. Omdat het nergens mee overeen kwam, besloten we het als nieuwe soort te beschrijven,’ vertelt Bouman.
Een grote groep
De plant behoort tot het geslacht Phyllanthus, een divers geslacht van bijna 900 soorten. Vooral aan de hand van de bloemen, zijn de verschillende soorten te onderscheiden. ‘Wat dit geslacht zo leuk maakt om mee te werken, is zijn diversiteit. Veel onderzoekers vinden de soorten lastig te determineren, omdat de bloemen vaak erg klein zijn en er erg veel verschillende soorten zijn. Met mijn onderzoek proberen we de structuur van de groep beter te begrijpen en ook te kijken naar zijn verspreidingsgeschiedenis,’ aldus Bouman.
Lastig klusje
Van Welzen werkte aan de taxonomische beschrijving, van der Ent voerde de metaalanalyse uit en Bouman bepaalde waar in de taxonomische indeling de plant een plekje kreeg. Het viel vooral op dat de bloemen veel eigenschappen hadden van meerdere Phyllanthus soorten. Dat maakte het lastig om de soort in een bepaalde groep te plaatsen. De groep waar de plant uiteindelijk is geplaatst, is gekozen op basis van de nectarklieren. DNA-onderzoek moet nog bevestigen of deze plaatsing klopt.
Vernoemd
De onderzoekers besloten de plant Phyllanthus rufuschaneyi te noemen, naar meneer Rufus Chaney. Chaney is een gepensioneerd onderzoeker die jaren heeft gewerkt aan het ontwikkelen van agromining. Het leek de onderzoekers daarom een toepasselijke keuze. ‘We hebben hiervoor zijn toestemming gevraagd en hij voelde zich erg vereerd,’ voegt Bouman toe.
Referenties
Bouman, R.; van Welzen, P.; Sumail, S.; Echevarria, G.; Erskine, P.D.; van der Ent, A., 2018. Phyllanthys rufuschaneyi: a new nickel hyperaccumulator from Sabah (Borneo Island) with potentioal for tropical agromining. Botanical Studies 59:9. https://doi.org/10.1186/s40529-018-0225-y
Hoe test je of planten metaalwinners zijn?
Of een plant goed is in het winnen van metaal of niet, is niet echt te zien aan het uiterlijk van de plant. Er zijn daarom verschillende tests die onderzoekers uitvoeren bij een serie planten om te bepalen welke soorten mogelijk interessant zijn. De biologen onderzochten P. rufuschaneyi bijvoorbeeld door het blad te testen met dimethyl-glyoxime papier. Dit papier reageert met eventueel aanwezige metalen en verkleurt.
De meeste planten die mogelijk interessant zijn voor agromining, kunnen nu ook gevonden worden herkend door middel van een speciale scanner voor herbariummateriaal. De scanner zoekt naar hoge concentraties metaal in het gedroogde materiaal. Om te zien welke plant de meeste metalen opneemt, verwerken onderzoekers kleine stukjes blad in het lab, om zo de individuele concentraties van metaal te bepalen.