Islamitische basisscholen zoeken naar balans
Islamitische basisscholen dragen bij aan integratie van moslims in de Nederlandse samenleving, concludeert Marietje Beemsterboer in haar promotieonderzoek. De scholen bieden kinderen geborgenheid en bereiden hen vandaar voor op de Nederlandse maatschappij.
Het vooroordeel dat islamitische basisscholen de integratie van kinderen zou belemmeren, klopt niet, stelt Beemsterboer. De scholen proberen juist een goede balans te vinden tussen de islam en de voorbereiding op een actieve rol in de Nederlandse samenleving. Het beeld van islamitische basisscholen dat in de media overheerst, is gebaseerd op de drie strikt islamitische basisscholen die Nederland telt. Nederland kent in totaal 52 islamitische scholen.
Onderling grote verschillen
Islamitische basisscholen verschillen onderling heel sterk. Die verschillen zijn zichtbaar in de keuzes die scholen maken. Verreweg de meeste scholen besteden in hun keuzeruimte vooral aandacht aan de eisen die de Nederlandse maatschappij aan leerlingen stelt, ontdekte Beemsterboer. Bij gevoelige thema’s zoals het gebruik van bepaalde instrumenten tijdens de muziekles - sommige stromingen in de islam zijn tegen het bespelen en beluisteren van melodie-instrumenten – en een onderwerp als seksuele diversiteit, maakt de school voortdurend afwegingen.
Koorddansen
Voor de ouders is het belangrijk dat hun kind goed wordt voorbereid op de Nederlandse samenleving en toch voldoende islamitische, morele bagage meekrijgt. Beemsterboer: ‘Omdat de scholen steeds dansen op het koord tussen islam in al zijn verschijningsvormen en de relatief seculiere Nederlandse samenleving, voelen de islamitische ouders zich gehoord.’ Vooropgesteld dat ook de “strikte” scholen voldoen aan de wettelijke eisen vullen zij hun keuzevrijheid vaker islamitisch in. Bijvoorbeeld als het gaat om gescheiden gymlessen, het dragen van de hoofddoek en naleving van islamitische voorschriften.’
De onderzoeker kwam veel personeel met een Nederlandse achtergrond tegen, leerkrachten en directeuren. Dat is van de scholen vaak een bewuste keuze, omdat zij op die manier de Nederlandse cultuur binnen willen brengen.
75 gesprekken op 19 scholen
Beemsterboer voerde 75 gesprekken op 19 islamitische basisscholen. Het viel niet mee ze te selecteren. ‘Sommige scholen krijgen wel tien verzoeken per week om mee te werken aan onderzoek. Mij heeft geholpen dat ik als masterstudent Wereldgodsdiensten in Leiden al onderzoek had gedaan bij een koepel van islamitische scholen.’ Beemsterboer lacht: ‘Daarnaast was ik ook zéér vasthoudend.’ De onderzoeker nam verschillende maatregelen om kritiek op de onderzoeksmethode tegen te gaan en was ook vastberaden in de selectie van de scholen. Ze wilde een optimale spreiding binnen allerlei variabalen zoals grootte van de school, geografische ligging (verspreid over alle provincies), jaar van oprichting – sommige bestaan al dertig jaar - en samenstelling van schoolbesturen. ‘Vervolgens heb ik het onderzoek uitgevoerd tot het moment van verzadiging werd bereikt. Dat is het geval als nóg een school erbij, geen nieuwe inzichten meer oplevert.’
Verdeling in typen
Gevraagd naar een globale verdeling in typen islamitische scholen, schat Beemsterboer in dat, naast de drie strikte scholen, ongeveer 20% een open karakter heeft en dat de rest gewoon praktisch opereert. Op alle scholen die in het onderzoek zijn betrokken viel het Beemsterboer op dat de scholen de Nederlandse context steeds belangrijker vinden. Dat leidde ze af uit gesprekken met de leerkrachten waaruit regelmatig naar voren kwam dat hun school iets minder streng was geworden op de islamitische grondslag.
Aansluiting bij onderzoek naar christelijke scholen
Voor de methode van onderzoek ging Beemsterboer te rade bij onderzoek dat naar scholen met een christelijke identiteit is gedaan. Daarbij vond ze aansluiting maar er ontbraken ook een paar aspecten. ‘Kenmerkend voor islamitische scholen is de enorme diversiteit binnen de scholen. De islam kent zóveel stromingen.’ In Nederland heeft, of in elk geval had, elke protestantse stroming eigen scholen. Op katholieke scholen is de maatschappelijke diversiteit groot, maar daar worden minder verwachtingen ten aanzien van de identiteit aan gekoppeld. Op islamitische scholen zijn die verwachtingen wat betreft de identiteit wél heel dominant. ‘Zo zijn er feesten die de ene stroming wel viert en de andere niet. Hoe ga je daarmee om?’
Continu spiegelen
Een ander verschil is dat islamitische basisscholen hun beleid steeds spiegelen aan de maatschappelijke context. Islamitische scholen worden continu aangesproken, hun identiteit staat sterk onder druk. Daarbij komt dat de kinderen na de basisschool bijna allemaal naar een niet-islamitische middelbare school gaan, aangezien Nederland maar twee islamitische middelbare scholen kent. Beemsterboer: ‘Er wordt dus intern op de scholen een continue dialoog gevoerd over heel veel zaken. Ze willen zowel aansluiten bij de diverse stromingen als voorbereiden op de openbare of christelijke middelbare school.’
Geen nieuw geluid
Beemsterboer onderstreept dat haar focus op de identiteitsvorming van de scholen nieuw is, maar al eerdere enkele rapporten zijn verschenen die uitwezen dat het overgrote deel van de islamitische basisscholen gematigd is. ‘Maar dan wordt er net die ene voetnoot uit gepikt waarin een kritische noot staat.’ Ze hoopt vurig dat haar proefschrift voor een kentering kan zorgen.
Tekst: Corine Hendriks
Beeld: Kelly Schalke
Mail de redactie
Over Beemsterboer
Marietje Beemsterboer promoveerde op 12 juni bij de Universiteit Leiden. Ze is leerkracht in het basisonderwijs en deed de afgelopen vijf jaar met een Promotiebeurs voor Leraren onderzoek naar de identiteit van islamitisch basisonderwijs in de Nederlandse context. Het promotieonderzoek verschijnt ook in een handelseditie: Islamitisch basisonderwijs in Nederland, ISBN 9789079578931.