Haviken en duiven ontleed
Democratieën voeren geen oorlog met elkaar. Waarom eigenlijk niet? Politicoloog Femke Bakker (Universiteit Leiden) constateert dat gangbare verklaringen vaak uitgaan van de verkeerde veronderstellingen en breekt een lans voor meer aandacht voor het individu in de politiek. Promotie op 15 mei.
Er klopt hier iets niet
Bakker: ‘Ik hoorde voor het eerst van het concept “democratische vrede” in de propedeuse Politicologie. Ik dacht meteen: “Mooi, wereldvrede is binnen bereik.” Maar naarmate ik me verdiepte in de literatuur, nam mijn scepsis toe. In de onderzoeksmaster Politicologie—die jammergenoeg niet wordt voortgezet—leerde ik hoe ik mijn scepsis kon omzetten in gedegen onderzoek. Ik werd aangemoedigd om door middel van experimentele methoden de democratische vrede theorie te gaan toetsen; in de masterscriptie die daaruit voortkwam heb ik de basis kunnen leggen voor mijn promotieonderzoek.’
Grand theories
Bakkers proefschrift gaat in op de leidende stromingen in de leer van de internationale betrekkingen, de grand theories. Realisten zoeken de verklaring voor ‘democratische vrede’ niet zozeer in het type regime, maar meer in de dynamiek van het internationale statensysteem. Volgens liberalen en constructivisten is het feit dat een land democratisch wordt bestuurd juist wél doorslaggevend. Sommigen denken dat democratische instituties oorlogszuchtige leiders in toom houden; anderen menen dat ‘democratische socialisatie’ zorgt voor vredelievende normen onder burgers en elite, met vreedzame interstatelijke betrekkingen tot gevolg.
‘Deze theorieën zijn gebaseerd op een aantal expliciete en impliciete veronderstellingen, maar die worden empirisch niet onderbouwd’, aldus Bakker. ‘Die aannames heb ik in kaart gebracht en empirisch getoetst—aan de hand van een experiment met studenten in de Verenigde Staten, Rusland en China, gekoppeld aan een kwantitatieve analyse en een case study over de Falklandoorlog.’
Microfundamenten
Wat blijkt? De studenten die Femke onderzocht in Rusland en China bleken wel degelijk liberaal-democratische normen te omarmen, in tegenstelling tot wat de democratische vrede theorie veronderstelt. Dergelijke normen spelen bovendien geen rol in de beslissing om ten oorlog te gaan, ongeacht het regimetype van de betrokken staten. ‘Daarmee zijn wat mij betreft de “microfundamenten” onder de democratische vrede theorie weggevallen’, aldus Bakker.
Wat maakt dan wel dat staten de onderlinge vrede bewaren, dan wel tegen elkaar ten strijde trekken? ‘Uit mijn onderzoek blijken de specifieke beliefs (opvattingen, percepties) van de betrokken besluitvormers over conflictoplossing doorslaggevend.’ Staan die als een ‘havik’ tegenover conflictoplossing, zijn zij eerder geneigd tot gewelddadig ingrijpen; ‘duiven’ zullen juist inzetten op een vreedzame aanpak. ‘In het experiment bleken persoonlijke overtuigingen zwaarder te wegen dan bijvoorbeeld het gedrag van de tegenstander.’ Bakkers case study maakt inzichtelijk hoe dit werkt in de “echte wereld”: ‘Thatcher heeft zich in de Falklandoorlog laten leiden door haar havikachtige overtuigingen.’
Structuren, instituties? Individuen!
‘In de politieke wetenschap leggen we graag de nadruk op structuren, instituties. Ik vind het mooi om te zien—en aan te tonen—dat individuen ertoe doen en van elkaar verschillen, ongeacht hun context.’ Bakker ziet zichzelf niet als activist en wil geen politieke conclusies verbinden aan haar onderzoek. Na enig aandringen wil zij wel een ‘geleerde les’ kwijt: ‘Ons eigen systeem superieur verklaren en democratisering van bovenaf opleggen aan andere landen is geen recept voor wereldvrede.’
Femke Bakker promoveert op 15 mei 2018 op haar proefschrift Hawks and Doves: Democratic Peace Theory Revisited.