Duurzaamheid in tijden van populisme
Vliegen is goedkoper dan autorijden, maar een ramp voor het milieu. Toch durven weinig politici accijns op kerosine voor te stellen. Het is slechts één voorbeeld uit een wereld waar emoties en geschreeuw de feiten ondersneeuwen, en waarin wetenschappers de verbinding met de samenleving verliezen.
Bij zijn 40-jarig bestaan wijdt het Centrum voor Milieuwetenschappen (CML) aan dit thema zijn symposium. Organisator René Kleijn vraagt zich af hoe wetenschappers mensen kunnen overtuigen duurzame beslissingen te nemen. Want waarom blijft die gezonde en fijne leefomgeving zo ver weg, terwijl iedereen het lijkt te willen?
Het beste voor jezelf en voor je kinderen
‘Beleidsmakers kiezen geen accijns te heffen op kerosine, maar wel op brandstof voor auto’s. Dat lijkt een financieel gunstige beslissing voor de maatschappij, maar op de lange termijn zullen milieuproblemen leiden tot veel hogere kosten,’ legt industrieel ecoloog Kleijn uit. Doordat duurzame oplossingen soms direct geld kosten, zijn ze niet altijd populair. Sommige volksvertegenwoordigers maken hier gebruik van en zetten zich af tegen die oplossingen om zo kiezers aan te trekken. ‘Hoewel populisten het beste voor lijken te hebben met het volk, staat duurzaamheid niet of nauwelijks op hun politieke agenda,’ stelt Kleijn. ‘Terwijl die kiezers uiteindelijk ook het beste willen voor hunzelf en voor hun kinderen. Hoe overtuigen we hun dat ze er goed aan doen om andere beslissingen te nemen?’
Mok of plastic beker?
‘Wij doen onderzoek naar milieuproblemen en stellen oplossingen voor. We zijn ons ervan bewust dat die duurzamere oplossingen soms geld kosten. Bijvoorbeeld bij de energietransitie van fossiele energie naar zonne- en windenergie. Maar tegelijkertijd gaat er ook veel subsidie om in de fossiele industrie,’ vervolgt Kleijn. Daarom is het volgens hem belangrijk dat wetenschappers en beleidmakers álle aspecten en opties meenemen als ze milieuproblemen willen aanpakken.
Symposium
In 2018 bestaat het CML 40 jaar. Het instituut viert dit op 28 juni in de Stadsgehoorzaal in Leiden. In de ochtend wordt er teruggeblikt, in de middag volgen een symposium en debat over Sustainability in a post-truth society endangered by populists. Onder andere europarlementariër Bas Eickhout en schrijver Joris Luyendijk vertellen daar over hun ervaring als en met beleidsmakers en de motivatie van degenen die op populisten stemmen.
Onder andere bij het CML ontwikkelen milieuwetenschappers methoden om de milieuimpact van producten te bepalen, zoals de levenscyclusanalyse. ‘Maar een eenduidig antwoord leveren dit soort analyses nooit op,’ legt Kleijn uit. ‘Het hangt er vanaf, is vaak het antwoord. Bijvoorbeeld wanneer je wil weten of het gebruik van een plastic beker of porseleinen mok duurzamer is. Als je heel zuinig bent met je plastic beker en hem bijna nooit wast met warm water, is dat een betere optie dan de mok. Want een plastic beker kost relatief weinig materiaal en energie om te maken of schoon te houden. Jouw gedrag bepaalt in veel gevallen wat de beste optie is.’
Wetenschappers als partypoopers
Bedrijven doen geregeld onterechte claims van duurzaamheid, ook wel greenwashing of window dressing genoemd. Maar, zegt Kleijn: ‘eigenlijk hoort bij alles wat je als duurzaam bestempelt een onafhankelijke controle die checkt of je bewering wel op feiten en dus wetenschap is gebaseerd. Tijdens de controle wordt het hele systeem onderzocht, zoals bij de plastic beker, en kijken we niet alleen naar het probleem aan de voorkant zoals in het geval van plastic afval. Hierdoor moeten we soms mensen teleurstellen die juist de wereld goed willen doen. In die gevallen zijn de wetenschappers de partypoopers.’
Wantrouwen tegenover wetenschap
Kleijn constateert dat mensen nu op andere manieren worden beïnvloed dan vroeger. Hij spreekt van een post-truth samenleving, waarin feiten steeds minder belangrijk zijn. ‘Mijn eigen vader is niet opgeleid en kijkt altijd naar het achtuurjournaal. Daar haalt hij zijn informatie vandaan. Dat presenteert op een relatief objectieve manier feiten uit de wetenschap. Maar tegenwoordig halen mensen hun informatie steeds meer van social media, waar de waarheid op z’n zachtst gezegd een stuk minder belangrijk is. Daar worden wetenschappers afgeschilderd als de elite die zijn eigen belangen verdedigt. Dat leidt tot wantrouwen tegenover de wetenschap. Terwijl wetenschappers juist de waarheid proberen te achterhalen. Om mensen te overtuigen zullen we ze moeten laten zien dat de wetenschap iets voor hen kan betekenen.’
Van actievoerders naar wetenschappelijk instituut
Onderzoekers horen geen politieke agenda te hebben. Toch werken milieuwetenschappers vaak aan maatschappelijke vragen, onder meer van politici. ‘Het CML is in 1978 geboren uit een groep actievoerders. Inmiddels is het een gedegen wetenschappelijk instituut. Toch blijft de drijfveer van studenten bij het CML om de wereld in redelijke orde achter te laten.’ Wetenschappers dienen zich bewust te zijn van hun bijdrage aan de maatschappij, vindt Kleijn. ‘Als wetenschapper moet je openstaan voor vragen uit de maatschappij en ernaar streven de maatschappij beter te maken. Ook als je fundamenteel onderzoek doet.’