Schatkamer voor astronomen met ruim 1,3 miljard sterren geopend
De kleur en helderheid van meer dan 1,3 miljard sterren, maar ook hun 3D-posities, en 2D-bewegingen. Dat is de inhoud van de tweede dataset van de ‘one billion starmapper’ Gaia, die Europees ruimteagentschap ESA op 25 april opende.
Eerste analyses
Astronoom Anthony Brown (Sterrewacht Leiden) is voorzitter van het consortium dat de datacenters van Gaia bestuurt. Daarnaast is ook Nederlands wetenschapper Amina Helmi (Kapteyn Instituut Rijksuniversiteit Groningen) nauw betrokken bij de missie. Helmi heeft als een van de eerste astronomen al een voorproefje gekregen en in de gegevens diverse nieuwe ontdekkingen gedaan. Deze eerste analyses waren nodig om de dataset van Gaia te testen. Er is immers geen vergelijkingsmateriaal. De resultaten verschijnen eveneens op 25 april in zes papers in het wetenschappelijke tijdschrift Astronomy and Astrophysics.
Groei van een mensenhaar meten
De dataset verschijnt na 22 maanden van waarnemingen en bevat vele nieuwe ontdekkingen. Het is de tweede dataset van de Gaia-missie. Deze missie is uniek, omdat ze alle gebieden van de astrofysica beslaat: van planeten, sterren en sterrenstelsels tot kosmologie. Gaia maakt een 3D-kaart van ons eigen sterrenstelsel de Melkweg en de onmiddellijke nabijheid daarvan. Gaia meet onder meer hoe objecten door de ruimte heen bewegen. Dat is een uitdaging doordat deze objecten van grote afstand bezien maar heel klein zijn. Gaia heeft de gevoeligheid om zelfs de groei van een mensenhaar te meten op de maan.
Sterrenstelsels in groepjes
De Gaia-gegevens kunnen veel geheimen die onze Melkweg bevat prijsgeven. Zo onderzocht Amina Helmi met haar groep in Groningen de al 20 jaar onbeantwoorde vraag of de dwergsterrenstelsels rond de Melkweg in hetzelfde vlak bewegen. Doordat de data van zo’n hoge kwaliteit zijn, had Helmi al heel snel resultaten in de nu gepubliceerde eerste analyse. De dwergsterrenstelsels rond de Melkweg blijken wel allemaal een sterk gehelde baan te hebben, maar bewegen niet in hetzelfde vlak. Wel lijken sommige zich in groepjes lijken op te houden.
Volstrekt nieuwe details
Ook heeft Helmi voor het eerst ook ‘gezien’ hoe coherent het rotatiepatroon is van de Grote en de Kleine Magelhaense Wolk, twee satellietstelsels van onze Melkweg. Verder is de rotatie van zeker vijf bolvormige sterrenhopen gedetecteerd, waarvan de herkomst tot nu toe onbekend is. ‘Het is ongelofelijk wat de Gaia-data nu al, in deze eerste en relatief snelle en oppervlakkige analyse aan nieuwe kennis en inzichten hebben opgeleverd. Zelfs op een van de plaatjes die we voor de pers hebben gemaakt, zag ik ineens een volstrekt nieuw detail dat we niet kenden, namelijk dat sommige bolvormige sterrenhopen rond de Melkweg in groepjes bewegen.’
Voor jaren data
Anthony Brown is als voorzitter van Gaia’s Data Processing and Analysis Consortium (DPAC) nauw betrokken bij het ontsluiten van de immense hoeveelheid gegevens die Gaia oplevert. Hij was in Berlijn aanwezig bij de officiële opening van het archief. Brown: ‘Astronomen kunnen met ons archief nieuwe wetenschap gaan doen, dingen ontdekken waar we nu nog niets van weten. Dat is het revolutionaire aan deze ontdekkingsmachine. Ik verwacht dat astronomen gaan spreken over de periode vóór en ná deze tweede datarelease.’ Brown is niet bang voor een run op de data en al te veel concurrentie. ‘De dataset is zo rijk, hier gaan we nog jarenlang uit putten.’
Bron: astronomie.nl