Botsende belangen in Groningen
Sinds half maart kunnen Groningers bij één digitaal loket terecht voor het afhandelen van schade aan huizen door de gaswinning. Waarom is het Groningse gasdossier zo’n complex probleem en laat de schadeafhandeling zo lang op zich wachten? Psycholoog Emma ter Mors en bestuurskundige Gerard Breeman leggen het uit.
Welke groepen of partijen spelen een rol in de discussie over het Groningse gas en de afhandeling van de aardbevingsschade?
Breeman: ‘Er zijn drie grote partijen die een rol spelen: de NAM, de burgers en de overheden. De NAM heeft uiteraard commerciële belangen, om de gaswinning te gelde te maken. De burgers hebben private problemen, zoals schade aan hun huis, en gezondheidsproblemen. Voor de overheid, of eigenlijk overheden, speelt er een complex van publieke belangen. Zo hebben zij een zorgplicht ten opzichte van haar burgers, de Groningers wiens huis beschadigd en die gezondheidsklachten hebben door de stress. En tegelijk moeten ze rekening houden met de gasvoorziening van Nederland en de internationale afspraken over gaslevering. Toen staatssecretaris Wiebes het had over de gaskraan flink dichter draaien, kwam er direct reactie vanuit België: dat land heeft het Groningse gas nodig. Als laatste moet ook het milieubelang in ogenschouw worden genomen: het Groningse gas is een fossiele brandstof, is gebruik daarvan nog wel van deze tijd?’
Waarom is het zo moeilijk om overeenstemming te krijgen, waardoor botsen deze groepen zo hard?
Ter Mors: ‘Om de Nederlandse energie- en klimaatdoelstellingen te bereiken zijn grootschalige energieprojecten nodig. Die projecten kunnen op lokaal niveau weerstand oproepen. De belangen van de BV Nederland, de regering en de samenleving in het algemeen, kunnen botsen of schijnbaar botsen met de belangen van lokale inwoners of van regio’s. Bij grootschalige energieprojecten als het Groningse gasdossier liggen de voordelen en opbrengsten vaak op regionaal of nationaal niveau. Denk daarbij aan gasbaten en de zekerheid van de energievoorziening. Terwijl de nadelen en de kosten ervan lokaal liggen. Denk daarbij aan de schade aan woningen, een verminderde woningwaarde en de aantasting van het veiligheidsgevoel. Er is vaak sprake van een onbalans tussen kosten en baten en dat wordt als onrechtvaardig ervaren.’
Breeman: ‘Die wrange tegenstelling zien we op veel meer plekken ter wereld: mensen die wonen op een natuurlijke hulpbron profiteren zelf vaak het minst van die hulpbron. Daarnaast is er de basale behoefte aan gas: we kunnen niet zomaar de gaskraan dichtdraaien, dan zit een deel van Nederland in de kou. En een derde punt waardoor het zo moeilijk is om overeenstemming te bereiken, is het gemis aan solidariteit: er komen weinig geluiden van ondersteuning vanuit ‘het westen van Nederland’ naar de Groningers. De afwikkeling van de compensatie, en überhaupt de erkenning dat de aardbevingen en schade aan huizen door gaswinning komt, duurt heel lang. Hierdoor is er bij de Groningers een groot gevoel van wantrouwen ontstaan, richting overheid en de rest van Nederland.’
Ter Mors: ‘Precies. Vanuit de Groningers gezien zijn er belangrijke, bijna heilige waarden in het geding, zoals veiligheid en gezondheid van inwoners, maar ook eerlijkheid en rechtvaardigheid. Als dit langdurig onvoldoende geadresseerd of erkend wordt, dan roept dit sterk negatieve emoties op. Op een bepaald moment loopt de emmer over en dan is het genoeg geweest.’
Zou de overheid alle getroffen Groningers moeten compenseren? Of is compensatie niet de oplossing voor het conflict?
Breeman: ‘Het gebrek aan solidariteit en vertrouwen is eigenlijk het fundamentele probleem in deze botsing van belangen, dus dat moet hersteld worden. Compensatie kan daarbij helpen, maar alleen de Groningers financieel compenseren is niet genoeg. Het is goed dat de overheid nu een actievere rol op zich neemt in het conflict. Ook de aanstelling van een Nationaal Coördinator Groningen is een stap in de goede richting. Hiermee wordt het probleem in de publieke sfeer getrokken: het wordt een probleem van iedereen, en dat is nodig om het vertrouwen te herstellen. Iedereen maakt gebruik van het Groningse gas, dus iedereen moet meedenken over en bijdragen aan een oplossing.’
Ter Mors: ‘Compensatie neemt de zorgen van inwoners over financiën en de bijbehorende stress weg. Het is wel belangrijk dat de compensatieprocedures transparant en toegankelijk zijn, en dat ze ruimhartig en relatief snel worden toegepast. Hierbij is het nieuwe protocol aardbevingsschade Groningen een belangrijke stap in de goede richting. Maar compensatie alleen lost niet alles op; het veiligheidsaspect bijvoorbeeld niet. Zolang er aardbevingen zijn of kunnen optreden, voelen inwoners zich waarschijnlijk niet veilig. De versterking van gebouwen kan bijdragen aan het herstel van dit veiligheidsgevoel. Het terugschroeven van de aardgaswinning en het landelijk uitfaseren van aardgas in de Nederlandse maatschappij zullen hier ook aan bijdragen. Maar voor de uiteindelijke oplossing zullen er ook simpelweg geen zware aardbevingen meer moeten voorkomen. Naast de subjectieve veiligheid zal dus ook de objectieve veiligheid van inwoners moeten verbeteren om het conflict op te lossen.’
(ME)
Foto boven dit artikel: Reliëf in het voormalige Gemeentelijk Energiebedrijf aan de Bloemstraat in Groningen.