Hoe de sterrenkunde Afrika vooruit helpt
De problemen van Zuid-Afrika zijn mede met sterrenkunde aan te pakken en ook andere Afrikaanse landen profiteren hiervan. Dat zei Naledi Pandor, minister van Science and Technology van Zuid-Afrika, op 26 februari in het Academiegebouw.
Pandor is in Leiden honorary Oort Visiting Professor of Astronomy for Development. Ze kwam mede op uitnodiging van de Leidse sterrenkundige George Miley naar Leiden. Hij ijvert er al jaren onvermoeibaar voor jonge kinderen wereldwijd in contact te brengen met de sterrenkunde. Hij bedacht daartoe het Universe Awareness-programma (UNAWE). Miley gelooft heilig in het vliegwieleffect van sterrenkunde: via het heelal bij kinderen de interesse wekken voor wetenschap, en daarmee voor hun eigen ontwikkeling. Pandor hangt hetzelfde geloof in de sterrenkunde aan maar dan op landelijk niveau.
Nelson Mandela
Natuurlijk kwam hij langs in de toespraak van Pandor: Nelson Mandela, de eerste werkelijk democratisch gekozen president van Zuid-Afrika; 2018 is zijn honderdste geboortejaar. ‘Mandela maakte niet alleen Zuid-Afrika vrij, maar heel Afrika’, zei Pandor. ‘Ons land bevindt zich nu in de unieke positie dat het hulp ontvangt uit wetenschaps- en technologieprogramma’s van landen die verder zijn in hun ontwikkeling, maar tegelijkertijd kunnen wij andere Afrikaanse landen helpen om hun wetenschappelijke capaciteit te ontwikkelen. En dat is heel goed gelukt in en via de sterrenkunde en verwante disciplines.’
Katalysator voor ontwikkeling
De International Astronomical Union (IAP) muntte het concept astronomy for development: sterrenkunde als katalysator voor wetenschappelijke ontwikkeling, technologische innovatie, de benutting van human resources en de uitbreiding van wetenschappelijke infrastructuur. Net als Miley ging ook Pandor erin geloven. Voor Zuid-Afrika en de rest van het continent. De minister zet sinds haar aantreden in 2009 zwaar in op de ontwikkeling van de sterrenkunde. ‘Veel mensen, inclusief mijn eigen collega’s’, stelde ze, ‘beschouwden de sterrenkunde als een tamelijke oude en droge tak van de wetenschap, bevolkt door grijze mannen van middelbare leeftijd.’ Maar de astronomie in Afrika laat nu een ander gezicht zien. Zo vormen de sterrenkundigen steeds meer een afspiegeling van Afrika’s bevolking en zijn de investeringen in de sterrenkunde inderdaad een motor voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie.'
George Miley prees Naledi Pandor voor haar tomeloze inzet voor haar land en het hele Afrikaanse continent. Pandor (1953) werd geboren in Durban in een academisch gezin dat streed tegen de apartheid. Haar vader moest om deze reden vluchten uit Zuid-Afrika, de meevluchtende dochter haalde in de diaspora graden in Engels, geschiedenis, taalwetenschap en onderwijs. Na jaren lesgeven in Londen en Botswana, keerde Pandor terug naar Zuid-Afrika om daar in 1995 zitting te nemen in het parlement. Tussendoor haalde ze ook nog het diploma Leaderschip in Development aan Harvard University. Sinds 2004 bezet Pandor verschillende ministersposten; in 2009 werd ze minister van Science en Technology. Precies op de dag van haar rede in Leiden werd bekend dat ze minister blijft onder de nieuwe, net aangetreden president van Zuid-Afrika Cyril Ramaphosa: ze krijgt de post Higher Education and Training. Miley: ‘Onder uw leiderschap zette Zuid-Afrika grote stappen op het gebied van wetenschap en technologie, maar u heeft zich altijd gerealiseerd dat dat hand in hand moest gaan met de mobilisatie van onderbenut talent van Zuid-Afrikaanse zwarten, vrouwen en minderheden.’
Verspreiding van kennis
Zuid-Afrika heeft eigen telescopen die ten goede komen aan lokale gemeenschappen. ‘Ze leiden tot onderwijs in de sterren- en wiskunde in deze gemeenschappen’, aldus Pandor. De grootste investering is die in de internationaal mede-gefinancierde Square Kilometre Array: Zuid-Afrika beheert een van de grootste sterrenkundige telescopen ter wereld. Afrikanen van het hele continent doen hier unieke kennis op die hen straks wereldwijd gewild zal maken.
Het Verenigd Koninkrijk helpt Zuid-Afrika met het opleiden van onderzoekers die weer andere jongere Afrikaanse wetenschappers trainen. Pandor constateert ook dat de radio-astronomie innovatie aanjaagt in specifieke domeinen als informatie- en communicatietechnologie, snelle netwerken, super-computing, geavanceerde materialen en technieken en duurzame energie.
Ghana
Inmiddels heeft Ghana, met steun van Zuid-Afrika, ook een sterrenkundig observatorium, waarvan een opgeknapte 32-meterschotel de basis is. Zuid-Afrika heeft ook het oog laten vallen op een zich snel ontwikkelend wetenschapsgebied, namelijk Big Data. Met hulp van de University of Texas is een netwerk van supercomputers in zes Afrikaanse landen gerealiseerd.
Pandor liet er geen misverstand over bestaan waar het uiteindelijk om gaat: realisatie van het Plan of Action van Zuid-Afrika. Doelen daarvan zijn onder meer: honger en ziekten als HIV, tuberculose en malaria uitbannen en het sterk terugdringen van de werkloosheid. Een snelle ontwikkeling van Zuid-Afrika en bij voorkeur van heel Afrika, is de snelste manier om die doelen te bereiken.
Na afloop van de rede van Pandor tekenden vertegenwoordigers van de International Astronomical Union, de European Astronomical Society en de Universiteit Leiden een overeenkomst voor de oprichting van een nieuw regionaal kantoor in Europa voor Astronomy for Development, het negende wereldwijd. Dit kantoor in Leiden gaat onder andere kinderen in Europa in contact brengen met de sterrenkunde door middel van het Universe Aware-programma om hen te interesseren voor wetenschap en technologie. Het Europese kantoor richt zich daarbij in het bijzonder op kinderen van migranten.
(CH/ fotografie: Universiteit Leiden, Nederland/P. Rusch)