'Uitdragen universele waarden is goede weerbaarheidsstrategie'
Veel westerse defensiestrategieën zijn gericht op het behouden van de status quo. Het actief uitdragen van universele waarden kan echter ook een goede weerbaarheidsstrategie zijn, denkt bijzonder hoogleraar Militair-maatschappelijke studies Theo Brinkel. Oratie op 15 januari.
Haatpredikers weren, financiële steun van buitenlandse mogendheden controleren en ‘ons’ volkslied zingen als teken van nationale trots. Het zijn manieren waarop het kabinet Rutte III Nederland weerbaar wil maken voor schadelijke buitenlandse invloeden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de lokroep van het jihadisme en Russische pogingen om Westerse landen te destabiliseren.
Universele waarden
Maar deze defensieve vorm van weerbaarheid is waarschijnlijk niet genoeg om de uitdagingen het hoofd te bieden, zegt Brinkel in zijn oratie. Juist het continu wijzen op ‘onze’ waarden, normen en gebruiken kan op de lange termijn ondermijnend werken voor onze veiligheid. Westerse landen zouden daarom niet alleen moeten streven naar behoud van de status quo, maar ook actief universele waarden propageren. Brinkel: ‘Wat we momenteel ‘westerse’ of ‘Nederlandse’ waarden noemen, zijn feitelijk vaak universele waarden. Ik ken geen Chinese dissident die zegt dat het niet erg is om te worden gemarteld, omdat het nu eenmaal gangbaar is in de Chinese politieke cultuur.’
Behouden
In zijn oratie bespreekt Brinkel de verschillende opvattingen over weerbaarheid. Hij ziet dat Nederland en andere Westerse landen zoals de Verenigde Staten voornamelijk streven naar resilience as maintenance, oftewel weerbaarheid als vorm van behoud. Het Nederlands kabinet richt zich sterk op het behouden van ‘onze Nederlandse waarden’, en aan de andere kant van de grote plas bepleit Donald Trump een nieuw isolationisme met als slogan ‘America first’.
Omvormen
Een andere vorm van weerbaarheid – transformative resilience – krijgt veel minder aandacht. Deze vorm van weerbaarheid verwijst naar een samenleving die het vermogen heeft om zichzelf om te vormen wanneer bestaande structuren onhoudbaar zijn geworden. Een mooi voorbeeld is het ontstaan van de Europese Unie uit de puinhopen van de Tweede Wereldoorlog. De oprichters geloofden dat een nieuwe oorlog alleen voorkomen kon worden door nauwer samen te werken. De oorlog was als het ware een springplank om er beter uit te komen.
Postmodern denken
Transformative resilience kan volgens Brinkel ook nu het hoofd kan bieden aan de bedreigingen waar we nu mee te maken hebben, of het nu gaat om fake news, cyberoorlogsvoering of haatpredikers. Het probleem is volgens hem dat ‘postmodern denken’ alles heeft gerelativeerd, waardoor ook de politieke waarden ter discussie komen te staan waarop het democratisch systeem is gegrondvest. ‘De universaliteit van de mensenrechten lijkt opgegeven. De wil en het vermogen om daarvoor op te komen ebben langzaam weg.’ Landen als Rusland profiteren daarvan. ‘Zij hebben de twijfel in het Westen niet uitgevonden, maar hebben wel baat bij het steunen van partijen die de samenhang binnen NAVO en EU verzwakken.’
Krijgsmachten
Sinds 1 december 2016 werkt Theo Brinkel als bijzonder hoogleraar bij het Instituut Politieke Wetenschap van de Universiteit Leiden. Hij onderzoekt de verhouding tussen krijgsmachten, politiek en samenleving in Europa. Ook verzorgt hij onderwijs voor bachelor- en masterstudenten. De bijzondere leerstoel is een initiatief van de Koninklijke Vereniging van Marineofficieren (KVMO). Brinkel is daarnaast verbonden aan de Nederlandse Defensie Academie.