‘Spijkerschrift-studie is nog een open veld’
In Mesopotamië (3000 v. Chr. tot 70 n. Chr) zijn de oudste vormen van literatuur en recht gevonden en belangrijke ontdekkingen in de wetenschap en techniek gedaan. Al deze ontwikkelingen zijn op kleitabletten in spijkerschrift vastgelegd. Daarom kan bestudering van spijkerschrift ons ook nu nog veel leren, betoogt hoogleraar Assyriologie Caroline Waerzeggers. Oratie op 1 december.
'Wat moeten we in hemelsnaam met het spijkerschrift?' Deze vraag krijgen assyriologen weleens te horen. Desondanks is Caroline Waerzeggers positief gestemd over de bestudering van dit schrift uit het oude Mesopotamië. Met een hausse aan nieuw gevonden kleitabletten kunnen grote blinde vlekken over de oudste geschiedenis worden ingevuld. Dat levert een schat aan belangrijke informatie op, betoogt Waerzeggers in haar oratie. 'Mesopotamië is vanwege haar chronologische prioriteit belangrijk in de geschiedenis van de mensheid. Bijvoorbeeld op het vlak van staatsvorming, literatuur, wetenschap en ideeën over vrijheid en burgerschap.'
Niet alleen Europa is erfgenaam van Mesopotamië
Bovendien moeten assyriologen de plaats die Mesopotamië heeft in de wereldgeschiedenis beter belichten, vindt Waerzeggers. 'Mesopotamië wordt vaak voorgesteld als een aanloop naar het Europese wonder: eerst werd in "de Oriënt" de fakkel van de beschaving ontstoken, en vervolgens brachten de Grieken deze naar Europa. Mesopotamië hoort, volgens deze visie, bij "ons". Maar zo sluit je vele groepen mensen uit, die ook erfgenaam zijn van Mesopotamië. Door onze fixatie op Griekenland en de wereld van de Bijbel, schrijven wij de complexe doorwerkingen in de eigen regio en ook de kruisbestuiving met gebieden ten Oosten van Mesopotamië, met name Iran, Afghanistan en Centraal-Azië systematisch uit de geschiedenisboeken.' Daar moet verandering in komen, vindt Waerzeggers. Mesopotamië heeft een grotere relevantie voor de diepe geschiedenis van de mensheid, als collectief proces, dan we tot nu toe te horen krijgen. 'Ook wanneer we naar onze eigen maatschappij in Nederland kijken, vormt Mesopotamië een gedeeld moment in de geschiedenis van verschillende bevolkingsgroepen.'
Illegale opgravingen en handel
Tegelijkertijd signaleert Waerzeggers een probleem dat door de assyriologie moet worden geadresseerd. In de afgelopen twintig jaar zijn talloze kleitabletten via illegale opgravingen en handel terechtkomen bij verzamelaars. Veel assyriologen zien het als hun plicht om deze teksten te publiceren in samenwerking met de eigenaars. Dat levert een dilemma op: wordt door de bestudering de marktwaarde van zo’n gestolen kleitablet verhoogd, en roof aangemoedigd? Of moeten assyriologen zich enkel bekommeren om de historische waarde ervan? Waerzeggers vindt dat assyriologen zich meer op eigen initiatief over dit dilemma moeten uitspreken, in plaats van dat ze door buitenstaanders ter verantwoording worden geroepen. Ook onderling zouden assyriologen het debat moeten aangaan over de vraag wanneer het (on)verantwoord is om een tablet te bestuderen.
De tabletten die inmiddels gevonden en gedocumenteerd zijn, moeten nog kritischer worden bekeken. In welke context zijn de teksten geschreven, hoe moeten we ze interpreteren? 'Kortom: een open veld wacht op ons', is haar hoopvolle conclusie over de toekomst van assyriologie.
Waarom was Mesopotamië zo belangrijk?
Het grondgebied Mesopotamië lag grotendeels in het huidige Irak, maar besloeg ook een gedeelte van het tegenwoordige Syrië, Turkije en Iran. Tussen ongeveer 3000 v. Chr. en 70 n. Chr. werd er in deze regio gebruik gemaakt van spijkerschrift. Honderdduizenden kleitabletten en inscripties zijn bewaard gebleven. Zij geven een goed beeld van de politieke, maatschappelijke en culturele ontwikkelingen in de loop van deze drie millennia. Naast belangrijke ontdekkingen op het vlak van wetenschap en techniek, zijn in deze regio ook de oudste vormen van literatuur, recht en boekhouding gevonden. Toen de Perzen en daarna Alexander de Grote het gebied (in de 4e eeuw v. Chr.) veroverden, werd deze kennis overgebracht naar het klassieke Griekenland, en later naar andere Europese landen. Mesopotamië wordt daarom beschouwd als een bakermat van de Westerse cultuur. De ontwikkelingen in het Midden-Oosten zelf en de contacten tussen Mesopotamië, Iran en Centraal-Azië zijn daarentegen veel minder goed bestudeerd.