Van haring tot babytaal bij de 3 October University
De optocht kijken of wetenschap opsnuiven. Daar kwam het bij de Leidse 3 Octoberviering op neer. Een flinke groep belangstellenden liet de optocht schieten en kwam luisteren naar een of meer colleges van de 3 October University in het Kamerlingh Onnesgebouw. Daar spraken Leidse wetenschappers: een archeoloog, een jurist en een taalkundige.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of
Waarom gingen wij 100.000 jaar geleden haring eten? Archeoloog Gerrit Dusseldorp dook in de de periode dat de moderne mens begon te vissen. Op haring bijvoorbeeld, in Zuid Afrika. Aanvankelijk nuttigde de moderne mens alleen watervoedsel dat makkelijk te vinden was, en aanspoelde op het strand, zoals schelpdieren. Toen de hersenen van de moderne mens zich verder ontwikkelden bedacht hij hulpmiddelen om ook vis uit het water te halen. Bijvoorbeeld met een speer. Dusseldorp sprak voor een bomvolle Lorentzzaal.
Het publiek bestond overwegend uit oudere jongeren dan wel jongere ouderen. Maar er waren ook enkele (zeer) jeugdige bezoekers. Onderwerpen waarbij het gaat om naar beneden kijken (archeologie) of naar boven kijken (sterrenkunde) kunnen altijd op veel belangstelling rekenen.
Jurist Yannick van den Brink legde uit wat voorlopige hechtenis is: een verdachte na verhoor vasthouden. Van den Brink is specialist in het jeugdrecht en spitste zijn college toe op jeugdige verdachten. Er zijn bepaalde gronden waarop iemand in voorlopige hechtenis kan worden genomen, die gelden ook voor jongeren. De rechter zal jongeren soms in voorlopige hechtenis laten nemen met de bedoeling die daarna weer onder voorwaarden te kunnen 'schorsen'. Ofwel: de jeugdige hoeft niet opgesloten te blijven maar kan naar huis mits hij/zij zich aan een avondklok houdt, uit de buurt van bepaalde personen blijft (contactverbod) of aan een andere voorwaarde voldoet.
Interactief is in: het publiek kon bij de colleges van Van den Brink en Levelt stemmen. De vraag van Van den Brink betrof een echte casus: kan een jeugdige die wordt beschuldigd van het (met gebruik van geweld) stelen van een broodje, in voorlopige hechtenis worden genomen terwijl er nog geen hard bewijs is dat hij het echt gedaan heeft? Nee, dacht de zaal overwegend. Maar het was wél gebeurd. Omdat de jeugdige al een flink strafblad had en de rechter door de inhechtenisneming weer te schorsen, de jeugdige met voorwaarden aan zijn vrijlating enigszins aan banden wilde leggen.
Claartje Levelt liet een baby horen die, kijkend naar een plaatje, 'lon' zei. Het publiek mocht uit een rijtje het plaatje aanwijzen waarop het woord betrekking had. Het ging om: ballonnen. De baby herkende het plaatje maar was nog niet zo ver het woord goed uit te kunnen spreken.
Claartje Levelt doet dertig jaar taalkundig onderzoek naar het aanleren van taal door kinderen. Hoe klaren ze die vreselijk moeilijke klus? Het gaat namelijk niet alleen om woordjes en hun betekenis maar ook om de grammaticale structuur, intonatie, melodie en nog veel meer.
Wist u dat baby's in het begin moeite hebben met het combineren van twee medeklinkers aan het begin van een woord? Ze noemen een stoel eerst een toel of een soel... En een klok eerst een kok of een lok. En wist u dat baby's een tijdje in hun systeem hebben dat alle tweelettergreep-woorden de klemtoon op de eerste lettergreep hebben? Dat is in het Nederlands namelijk meestal zo. Woorden met de nadruk op de tweede lettergreep, zoals lantaarn, zijn er veel minder, dus die herkennen baby's pas later.
En: baby's leren niet praten door de taal van hun omgeving te imiteren, het proces is veel ingewikkelder, onder meer door het leren herkennen van een woord als tussenstap.
Natuurlijk hadden een paar geïnteresseerde ouders hun kindje meegebracht naar het college van Levelt, waaronder een baby met knuffel, beide in Universiteit Leiden-outfit. De baby's babbelden gezellig mee. Nuttig advies had Levelt ook: het kinderlijke toontje dat ouders en verzorgers geneigd zijn tegen een baby aan te slaan is erg effectief (want veel melodie, contact maken, langzaam intoneren). Blijven doen dus. En vooral: voorlezen, voorlezen en nog eens voorlezen. Iets verontrustends is er ook: de woordenschat van baby's loopt terug. Mogelijke oorzaak: ouders hebben te vaak één oog op hun smart phone.
Augustinus wil zich, net als de universiteit, aan 3 October verbinden. Leden van Augustinus zorgen er dus elk jaar voor dat op de lezingenlocatie alles op orde is. Eén Augustinuslid treedt op als dagvoorzitter. Na drie opeenvolgende 3 October University's mogen we van een prille traditie spreken. En onderdeel daarvan is de hutspot van marsepein waarvan het publiek mag snoepen.
Hoewel onze kleur blauw is, moet die op 3 October uiteraard concurreren met het rood-wit van de stad Leiden...
Foto's: Nicole Romijn