Symposium: op zoek naar eigene van Leiden
De identiteiten van Leiden. Dat is het onderwerp van een symposium op 3 november in de Burgerzaal van het Leidse stadhuis. Onderzoekers van de Universiteit Leiden en aanverwanten doken in de geschiedenis maar proberen ook een link met het nu te leggen.
Het onderwerp identiteit lijkt niet uit de lucht gevallen. Toen - destijds nog - prinses Máxima in 2007 stelde dat de Nederlandse identiteit niet bestaat, viel het ganse land over haar heen. Sindsdien is het onderwerp niet meer weggeweest, mede omdat het vaak aan de orde komt in discussies over immigratie en inburgering. Alleen, is er geen bevredigend antwoord gekomen op de vraag waaruit de Nederlandse identiteit dan wel zou bestaan.
Meervoud
Het is evident dat verschillende bevolkingsgroepen op verschillende plaatsen ter wereld of zelfs dicht bij elkaar levend, een verschillende identiteit hebben of kunnen hebben. (Denk aan de ‘arrogante’ Amsterdammers versus de ‘opgestroopte mouwen-mentaliteit’ van de Rotterdammers). Maar precies de vinger leggen op die identiteit blijkt uitermate lastig. ‘Daarom heet het symposium ook ‘De identiteiten van Leiden’, zegt Van Marion, Leids universitair docent Nederlands, gespecialiseerd in de Gouden Eeuw en de Verlichting. ‘We pretenderen zeker niet dat wij de unieke Leidse identiteit hebben gevonden.’
Verband met zoeken naar de Leidse ziel?
Is er een verband tussen het symposium en het zoeken naar de Leidse ziel, waarmee de stad zich afgelopen jaar heeft beziggehouden? Er komt zelfs een stripboek uit over het onderwerp dat elke Leidenaar krijgt. ‘Niet direct’, zegt Olga van Marion, die het symposium samen met de Historische Vereniging Oud Leiden (HVOL) organiseert. ‘Maar het is wellicht geen toeval dat we juist op dit thema zijn uitgekomen.’ Het symposium over telkens een ander onderwerp, wordt nu voor de derde keer georganiseerd en is ingebed tussen de historische P.J. Bloklezing van de Universiteit Leiden, de HVOL en het Leidsch Dagblad, en de dies van de HVOL, op 2, 3 en 4 november.
Zes sprekers en een posterpresentatie
Het symposium is goed gevuld en gevarieerd: maar liefst zes sprekers laten op 3 november tussen 14.00 en 17.00 u gedurende twintig minuten hun licht schijnen over een van de identiteiten van Leiden en daarnaast is er een grote posterpresentatie. ‘De rode lijn’, zegt Van Marion, ‘is dat Leiden een veelkleurige stad was en is, waar verschillende identiteiten soms botsen en soms samengaan.’
Opera ‘ De Vryheyt’
Een van de lezingen betreft een botsing; niet altijd verliep het samenleven van verschillende groepen in Leiden zo gladjes. Studente Nederlands Julia Duijvekam neemt de opera De Vryheyt onder de loep. Die is nog niet zo lang geleden ontdekt en recent aangekocht door de Universitaire Bibliotheken Leiden. De opera gaat over het Leidse Oproer van 1784. Aanleiding was, tegen de achtergrond van economische neergang, een gezagscrisis rond Willem V. Voor- en tegenstanders van deze laatste stadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden, bestreden elkaar fel. Jacob Osdorp de Hase componeerde over het conflict een opera, waarin patriotten, orangisten en migranten met elkaar op de vuist gaan. Heel toepasselijk en waarschijnlijk niet toevallig, speelt de opera zich af op de Leidse Oranjegracht. Een voorbeeld van botsende identiteiten in de bijzondere context van de net gevonden opera.
De Leidse loterij
Dat het ook anders kon, bewijst mediëvist en emeritus hoogleraar Dick de Boer, die spreekt over de Leidse loterij van 1596. Het motto van de loterij was Tous nez dedans Layde, wat zoveel betekent als: Alle neuzen van Leiden. Bij de loterij trokken Leidse burgers van alle gezindten en uit alle lagen van de bevolking samen op om geld bijeen te brengen voor enkele weeshuizen in de stad. Bijzonder was dat degenen die een lootje kochten, ook een zelfgeschreven rijmpje of gedichtje dienden in te leveren. Bij de openbare trekkingen werden die voorgelezen, wat veel volk trok. Een fraai Leids voorbeeld van een gezamenlijk doel dat tot verbroedering leidde.
Fijnschilders en samenzang
Zoran Kwak, gepromoveerd kunsthistoricus en specialist van de 17e eeuw, licht toe dat je in de schilderkunst van de Gouden Eeuw toch echt mag spreken van een Leidse school van fijnschilders, met gemeenschappelijke techniek en thema’s, zoals vergankelijkheid. En Van Marion, borduurt voort op de historische 3 Octoberlezing die ze in 2016 verzorgde: ze zoekt naar de Leidse identiteit in Leidse stadsliederen. Een van die liederen brengt ze in haar lezing ten gehore, en het is haar bedoeling dat dat in de Burgerzaal uitmondt in massale samenzang.
Migranten en kaas
‘Leidenaren en migranten voor de rechtbank’. Vermeende of echte verschillen in oordelen van de rechtbank waren een kwestie die lang geleden al speelde, en nu nog steeds. Jeannette Kamp, promovendus economische en sociale geschiedenis, buigt zich over het thema. Architectuurhistoricus en Leidenaar Esther Starkenburg laat een aantal Leidse gebouwen de revue passeren. Een gaaf stuk materiële Leidse cultuur, en wel letterlijk, komt aan de orde bij Cor de Graaf, adjunct directeur van Erfgoed Leiden: hij wijdt zijn lezing aan Leidse kaas. Om preciezer te zijn: aan kaas met komijn in de wrongel en - officieel – met een lager vetgehalte dan Goudse kaas (met of zonder komijn).
Belangstelling voor Leidse geschiedenis
In de pauze presenteren maar liefst achttien studenten die het vak Leidse geschiedenis volgen, elk een poster. Het publiek kan rondlopen en de studenten bevragen over het onderwerp waarin ze zich hebben verdiept. Mogelijk wakkert de nieuw in te stellen Magdalena Moon-leerstoel aan de Leidse universiteit, te wijden aan de geschiedenis van Leiden, de belangstelling onder studenten nog verder aan. Student Nederlandse taal en cultuur Julia Duijvekam volgt niet het vak Leidse geschiedenis. Wel laat ze zich graag betrekken bij 'Leidse' projecten van Van Marion. 'Zoals dat rond de opera De Vryheyt, waar ik een lezing over houd. Ik bekijk de opera met een literair-historisch oog. Als Leidenaar vind ik het niet alleen geweldig om door Leiden te lopen maar ook om dan te overdenken wat er ooit allemaal gespeeld heeft en kan hebben. Door mij daarin te verdiepen, beleef ik Leiden anders. Waardevoller!' Onontgonnen Leids historisch gebied is er nog voldoende, zoals het symposium bewijst.
Bannerfoto: 'Gezicht op Leiden uit het noord-oosten', Jan van Goyen 1650 (Collectie Museum De Lakenhal
(CH)
