Code rood: we zijn nauwelijks voorbereid op een grenzeloze crisis
Wereldwijd zijn landen niet of nauwelijks voorbereid op grote grenzeloze crises zoals extreme natuurrampen of andere onverwachte calamiteiten die de maatschappij ontwrichten. Daarvoor waarschuwt hoogleraar Politicologie Arjen Boin. In zijn oratie op 23 oktober komt hij met aanbevelingen.
Na 9/11 heeft de westerse wereld veel gedaan om de bestrijding van aanslagen, rampen en andere soorten crises beter te organiseren. Maar dat geldt vooral voor de ramp met een duidelijk afgebakende ‘ground zero’, stelt Boin. Op de grenzeloze crisis, die nietsontziend geografische, juridische, beleidsmatige en publiek-private grenzen overschrijdt, zijn we niet of nauwelijks voorbereid. Dat concludeert hij op basis van zijn langdurige onderzoek – bijna 25 jaar – naar crisisbestrijding.
Orkaan Katrina
Boin noemt een paar voorbeelden. Er vielen honderden doden toen in 2002 het SARS-virus zich via China naar bijna veertig landen verspreidde. In 2005 verdronken honderden Amerikanen nadat orkaan Katrina bij New Orleans de dijken deed doorbreken. En het faillissement van de Amerikaanse bank Bear Stearns in 2008 leidde tot een vrije val van de Amerikaanse en Europese economieën.
Verknoping kritieke systemen
In zijn oratie analyseert Boin waarom dit soort grenzeloze crises zo moeilijk te beteugelen is. De toenemende complexiteit en verknoping van kritieke systemen - zoals elektriciteit, internet en financiële systemen - zorgen ervoor dat zelfs een relatief kleine verstoring snel kan muteren en escaleren. Pasklare oplossingen zijn er niet, zo zegt hij, maar hij pleit wel voor meer bewustwording en een betere aanpak.
Geen beslissingsbevoegdheid
Er kan alleen snel worden ingegrepen als we begrijpen hoe in een complex systeem incidenten kunnen uitgroeien tot calamiteiten. De Europese Unie heeft al veel geïnvesteerd in waarschuwingssystemen op tal van terreinen, constateert Boin. ‘Maar er gebeurt lang niet altijd wat met de informatie omdat de organisaties die monitoren doorgaans geen beslissingsbevoegdheid hebben.’ Bovendien blijft informatie dikwijls ergens in de keten hangen waardoor er niet snel een goed beeld is van de crisis. Daarom dient het informatiemanagement beter georganiseerd te worden, van de individuele medewerker tot de uitwisseling van informatie tussen organisaties.
Wie neemt de leiding?
Tijdens een grenzeloze crisis ontstaat dikwijls op het hoogste niveau onduidelijkheid over de taakverdeling. Boin: ‘De aanpak komt op vele bestuurlijke tafels terecht en vaak is niet duidelijk welke bestuurslaag de leiding zou moeten nemen.’ Het is cruciaal dat kritieke besluiten worden genomen door de juiste personen of organen en hier zijn duidelijke afspraken over nodig. In internationale onderzoeksgroepen bestudeert hij de crisiscapaciteiten en bevoegdheden van EU-instellingen en doen ze aanbevelingen.
Omgaan met onzekerheid
Wat ontbreekt is een politieke filosofie voor crisismanagement. Met welke mindset kun je het beste een crisis ingaan? Boin ontwikkelde samen met politicoloog Chris Ansell van Berkeley University een op het pragmatisme geïnspireerde leidraad voor crisisbeheersing die ze toetsten in gesprekken met succesvolle crisismanagers. Omgaan met onzekerheid is een belangrijk onderdeel. ‘Men is geneigd om eerst zoveel mogelijk informatie te vergaren om goede besluiten te kunnen nemen, maar die tijd is er niet. Onzekerheid moet je niet willen opheffen. Je kunt beter snel actie ondernemen en door trial and error ontdekken wat er nodig is. Op basis daarvan kun je besluiten wat de beste grootschalige aanpak is.’
Rampscenario’s
Boin heeft net zijn boek afgerond over de rampzalige gevolgen van orkaan Katrina waarin lessen staan voor de bestrijding van dit soort grote rampen. Daarnaast geeft hij via zijn eigen bureau Crisisplan BV trainingen aan bestuurders en managers. Het bureau heeft talloze rampscenario’s, zoals een terroristische aanslag tijdens Leidens Ontzet of Koningsdag. Meer daarover zal hij niet vertellen. ‘Ik train vooral op omgaan met onzekerheid, want een grenzeloze crisis is vooral onvoorspelbaar.’
Tekst: Linda van Putten