‘Initiatiefwet Waardig Levenseinde rammelt’
Het D66-wetsvoorstel Waardig Levenseinde is slecht onderbouwd en innerlijk tegenstrijdig. Dat stelt hoogleraar Politieke Filosofie Paul Nieuwenburg in zijn oratie op 17 maart.
Lijden aan een voltooid leven
D66 wil ouderen van 75 jaar en ouder de mogelijkheid bieden om voor een waardige en zelfgekozen dood te kiezen als zij ‘lijden aan een voltooid leven’. Daarom lanceerde de partij eind 2016 een initiatiefwetsvoorstel Wet toetsing levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek. Volgens de Leidse politicoloog Paul Nieuwenburg is het wetsvoorstel op meerdere punten vaag en tegenstrijdig.
Onduidelijk gezag levenseindebegeleider
Dat geldt bijvoorbeeld voor de rol van de levenseindebegeleider. Deze moet na ‘uitvoerige en indringende gesprekken’, aldus de Memorie van Toelichting, toetsen of de aanvrager het leven wil beëindigen omdat deze het leven als voltooid beschouwt. In dezelfde Memorie van Toelichting staat echter ook dat mensen van 75 jaar en ouder zelf kunnen beoordelen of hun leven voltooid is, en dat uiteindelijk ieder mens dat alleen over zijn of haar eigen leven kan bepalen. Het gezag van de levenseindebegeleider is door deze tegenstrijdigheid niet duidelijk, meent Nieuwenburg. ‘Dat zou wel moeten, want de levenseindebegeleider lijkt het laatste woord over het voltooid leven te hebben.’
Joseph Raz verkeerd geciteerd
Deze toetser zou moeten weten wat een voltooid leven is, maar wat dat is wordt volgens de hoogleraar niet duidelijk uitgelegd in het wetsvoorstel. De Memorie van Toelichting omschrijft mensen met een voltooid leven als diegenen die hun levensverhaal niet meer kunnen vormgeven vanwege een gebrekkige lichamelijke conditie. De metafoor van de biografie wordt ook gebruikt in een verkeerd overgenomen citaat van de bekende politiek filosoof Joseph Raz, constateert Nieuwenburg. In de memorie staat: ‘de definitie van autonomie van de filosoof Joseph Raz is ‘auteur zijn van je leven’.’ Een belangrijk woord ontbreekt echter: Raz stelde in zijn boek The Morality of Freedom (1986) namelijk dat ‘de autonome persoon ten dele de auteur is van zijn leven’.
Wetsvoorstel creëert desillusie
Ten dele of geheel auteur zijn van je leven is een belangrijk verschil, benadrukt Nieuwenburg. Je kunt intelligent zijn en een onafhankelijke geest hebben, maar toch niet volledig de regie hebben door bijvoorbeeld ziekte of onvoorspelbare factoren. Als je dat accepteert kun je beter omgaan met tegenslagen en imperfecties. ‘Het wetsvoorstel suggereert echter dat wij de volledige controle hebben over de biografie van ons leven en dat onze biologie daar pas aan het eind van ons leven een probleem oplevert. Wie deze illusie koestert is voorgeprogrammeerd om gedesillusioneerd te raken.’
Voorwaarden scheppen voor autonoom leven
Het wetsvoorstel impliceert dat het goede leven het autonome leven is, aldus Nieuwenburg. ‘De staat zou daarom juist voorwaarden moeten scheppen voor een autonoom leven, niet die voor een autonome dood. De politieke theorie van het voltooid leven in dit voorstel rammelt op meerdere punten en riekt naar innerlijke tegenstrijdigheid. Een wet over leven en dood mag daar niet op gebaseerd zijn.’