Rosalien van der Poel: ik wil de Chinese exportkunst graag nog een keer laten ‘shinen’
‘A PhD thesis without a follow-up engenders feelings of redundancy and discontent in the author, regardless of the age of the ‘young doctor’.
Schilderkunst als souvenir
Chinese exportschilderkunst (18e en 19e eeuw) werd gemaakt als bijproduct van de handel tussen het westen en China, met name in de havenstad Guangzhou aan de Chinese zuidkust: westerse zeelui namen graag een aandenken mee naar huis. Met dat doel werden in een productielijn olieverf- en waterverfschilderijen gemaakt: op doek, op glas dat aan de ‘binnenkant’ werd beschilderd en ingelijst, op bladeren van de Bodhiboom (ficus religiosa) en als thematische albums met een variëteit aan illustraties. Het thema van een album kon van alles zijn. Niet alleen flora en fauna of Chinese mannen- en vrouwenkleding maar ook theaterscènes, beroepen die buiten op straat werden uitgeoefend, scheepsportretten, wintergezichten of vrouwen met een instrument.
In de depots
Van der Poel: ‘De schilderijen waren technisch van uiteenlopende kwaliteit maar werden hoog gewaardeerd door degenen die ze kochten omdat ze een beeld van China gaven. In Nederland bleven ze vaak lang in de familie, maar sinds de jaren zestig komener steeds meer op de markt of worden ze aan musea geschonken. Het Leidse Museum Volkenkunde heeft ook een collectie, evenals vele andere Nederlandse musea. Alleen wordt er niet veel mee gedaan. Behalve de schilderijen van Chinese havengezichten en scheepsportretten die het Rijksmuseum in Amsterdam en het Maritiem Museum Rotterdam lieten restaureren en tentoonstellen, liggen ze overal in de depots.’
Netwerk van wetenschappers
Van der Poel begon in 2001 naast een deeltijdbaan aan de Universiteit Leiden aan een deeltijdstudie Kunstgeschiedenis en rondde deze in 2008 af met een scriptie over de Chinese exportkunst. Al tijdens haar studie maakte ze deel uit van het netwerk van wetenschappers uit onder meer Engeland, de VS en China dat zich bezighoudt met de exportkunst. Na haar masteropleiding bleef ze met het onderwerp in de weer: ze schreef wel eens een artikel en bezocht conferenties. ‘Wat jij doet, doen onze promovendi ook’, zei een collega van Geesteswetenschappen tegen haar. ‘Laat je inschrijven als buitenpromovendus.’ En dat deed Van der Poel, in 2010. Nog steeds bij een deeltijdbaan bij de Leidse universiteit. Sinds een aantal jaren is ze Chef Kabinet: ze organiseert de dies natalis en de opening van het academisch jaar, en verzorgt de protocollaire ontvangst van hooggeplaatste personen en delegaties uit binnen- en buitenland. Ze is nu ook coördinator van het Leiden Asia Year 2017.
Fraai boek
Van der Poels proefschrift is een fraai geïllustreerd en vormgegeven boek over de exportwerken in het bezit van de Nederlandse musea. Op 29 november, de dag voor haar promotie, wordt een internationaal symposium aan de Chinese exportkunst gewijd. Medeorganisator is prof.dr. Anne Gerritsen, hoogleraar Asia-Europe Intercultural Dynamics. Zij bekleedt de Kikkomanleerstoel. Ze heeft Chinese materiële cultuur als een van haar specialismen en is, naast prof.dr. Kitty Zijlmans, Van der Poels promotor.
Restauratieproject
Het streven van Van der Poel is om na haar promotie een restauratieproject op te zetten bij het Leidse Museum Volkenkunde. De Chinese exportschilderkunst daar, vooral de groep Chinese winterlandschappen, kan wel een opknapbeurt gebruiken. ‘Ik denk zeker dat ik daar geld voor kan vinden. Er zijn zoveel ondernemingen die handelen met China of daarbij betrokken zijn zoals Nederlandse of Chinese (zee)transportbedrijven, verzekeraars en banken. Het achterliggende doel is natuurlijk daarna een tentoonstelling te organiseren, met de Leidse en andere werken. Ik wil graag meemaken dat de imposante schilderijen en kleurige waterverfalbums nog zeker één keer in hun leven shinen en dat ik eraan meegewerkt heb om dat voor elkaar te krijgen.’