Reis door de klassieke oudheid in 27 gedichten
In de dichtbundel Goden voor één nacht plaatst conservator Ruurd Halbertsma zijn eigen gedichten naast zijn favoriete objecten in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO). ‘In de poëzie kun je verder gaan dan in de wetenschap’, zegt de bijzonder hoogleraar Museale aspecten van de archeologie.
Waarom een dichtbundel over uw favoriete objecten?
‘Als wetenschapper en conservator ben je gehouden aan wetenschappelijke regels. Je kunt veel zeggen over de datering, maar vaak niet zoveel over het menselijke aspect. Bijvoorbeeld omdat niet bekend is van wie het object was of wie er op staat. Je kunt hooguit een educated guess doen. In de poëzie kan ik echter verder gaan en suggereren wie de afgebeelde personen zijn en wat voor gedachten en emoties ze gehad kunnen hebben. Ik heb gedichten geschreven over objecten die me raken en mijn fantasie prikkelen.'
Wijnkruik uit Corinthe (500 v. Chr.)
Op deze wijnkruik rijdt een ruiter te paard door een oosterse wonderwereld met gevleugelde sfinxen. Halbertsma kocht de kruik van een particuliere handelaar. Als conservator koopt hij voor het RMO objecten en gebruiksvoorwerpen voor de collectie. ‘Dit is een bijzondere wijnkruik want hij is nog helemaal intact, inclusief de prachtige decoratie.’ In het gedicht stelt Halbertsma zich voor hoe een drinker ooit die kruik gebruikte en zich dankzij de purperwijn mee liet varen in die wonderwereld. ‘Met een gedicht kun je de mensen die deze voorwerpen ooit gebruikten tot leven roepen. Je geeft ze hun menselijkheid terug.’
Houten dodenschip (1900 v.Chr.)
Dit houten scheepje is gevonden in het graf van Djehoetyhotep in Thebe, Egypte. Halbertsma: ‘Zo’n mooi beeld achterlaten in een graf is een teken van beschaving.’ De Egyptenaren begroeven hun doden in kuilgraven. De welgesteldere doden kregen gebruiksvoorwerpen als potten en schalen voor voedsel en drank mee. En daarnaast ook sieraden en soms zelf beelden zoals dit dodenschip. ‘Een boot is natuurlijk heel symbolisch en verwijst naar de pelgrimstocht naar Abydos, die de overledene diende te maken.’ Het scheepje werd in 1939 aangekocht uit een privécollectie in Den Haag.
Grafbeeld Palmyra (200 na Chr.)
Dit beeld dekte een graf af in Palmyra, de beroemde Syrische zuilenstad die nu deels door IS verwoest is. Het hoorde bij het graf van een moeder en dochter. Vermoedelijk zijn de gebeeldhouwde figuren gebaseerd op het uiterlijk van de overledenen, want de gezichten hebben de kenmerken van een portret, stelt Halbertsma. Hij vraagt zich af wat hun het leven heeft gekost: de pest of een ongeluk? Bij dit beeld maakte hij een sonnet omdat daarin meestal een dramatische wending zit, net als bij dit verhaal. Van een lieflijke scène waarin moeder en dochter samen flaneren naar een tragedie waarin hun afgedekte lichamen in de gloeiende rook liggen. Het RMO heeft uit drie van dit soort bijzondere grafbeelden uit Palmyra.
Achilles en Memnon (325 v. Chr.)
Deze Campaanse grafamfoor toont de strijd tussen de Griekse held Achilles en de Ethiopische vorst Memnon voor de muren van Troje. Beide moeders kijken geëmotioneerd toe hoe Achilles wint. De vaas is afkomstig uit Zuid-Italië. In Halbertsma's oratie in 2011 stond de geschiedenis van deze vaas centraal. De vaas was op een gegeven moment eigendom van de Duitse graaf Friedrich Thoms. Deze trouwde in 1741 met Johanna Boerhaave, de dochter van beroemde Leidse hoogleraar en rector magnificus Herman Boerhaave. De grafamfoor stond opgesteld in een pand aan het Rapenburg en op Boerhaaves buitenplaats Oud-Poelgeest. Na de dood van het echtpaar verhuisde de vaas nog naar Den Haag, Parijs en Amsterdam voordat deze in 1844 in het bezit kwam van het RMO.
De dichtbundel Goden voor één nacht wordt uitgegeven door Uitgeverij Hoogland & Van Klaveren. Het boekje is te koop in de Museumshop van het Rijksmuseum van Oudheden en in de reguliere boekhandels (€17,50).
(LvP)