Mogen we voor God spelen?
Van levensredders tot moderne Frankensteins. De klassieke vraag hoe ver wetenschappers mogen gaan komt telkens terug op 'toekomstcongres' Brave New World op 2 en 3 november. Wetenschappers en kunstenaars presenteren hun gedroomde technologieën en debatteren waar de grens moet liggen.
Monster van Frankenstein
Een vlezig organisme beweegt zich voort op twee stevige pootjes. Zijn uitvinder, de bioloog Cornelis Vlasman, legt in een video uit hoe hij dit schepsel, Oscar genaamd, creëerde. Het is gemaakt van menselijke stamcellen. In een handomdraai klikt Vlasman verwisselbare ledematen en een elektronische brein op Oscar. Is dit de geboorte van het nieuwe monster van Frankenstein?, vragen critici zich af.
Orgaanmodules gingen viraal
Het zijn fascinerende en bedrieglijk realistische beelden die Floris Kaayk laat zien op het congres Brave New World in de Leidse Stadsgehoorzaal. De Nederlandse kunstenaar bedacht Het Modulaire Lichaam, een online science fiction verhaal over de creatie van Oscar en zijn uitvinder Vlasman. Met knappe computeranimaties suggereert hij hoe orgaanmodules en ledenmaten eenvoudig aan elkaar worden geklikt. Binnen een mum van tijd gingen Kaayks beelden wereldwijd viraal op sociale media. Hij kreeg duizenden verontrustende reacties van kijkers die dachten dat Oscar en zijn uitvinder echt waren. ‘Mogen we voor God spelen?’, was een veel gehoorde reactie van kijkers van de video.
Samenwerking tussen wetenschappers en politici
Het is precies deze vraag waarover wetenschappers, kunstenaars, beleidsmakers, ondernemers en bestuurders discussiëren op dit tweedaagse congres. De ontwikkelingen in de technologie en de life sciences gaan razendsnel en de politiek, laat staan de wetgeving, kan niet zo snel al die ontwikkelingen volgen. Daarom moeten politici en wetenschappers vooral samenwerking zoeken, stelt Annelien Bredenoord in het paneldebat. Dit Eerste Kamerlid voor D66 is ook universitair hoofddocent in de medische ethiek bij het Universitair Medisch Centrum Utrecht.
DNA-techniek CRISPR te snel commercieel
Van haar voorgestelde poldermodel is Rob Zwijnenberg, hoogleraar in kunst en wetenschappelijke interacties, geen voorstander. ‘Ethici moeten juist meer aan agenda setting doen dan samenwerken met onderzoekers. Zij moeten de lead nemen in het debat.’ Zwijnenberg maakt zich zorgen over opkomende technieken zoals CRISPR/Cas9, een nieuwe methode waarmee DNA gemodificeerd kan worden. ‘De techniek wordt nog te weinig gereguleerd en commerciële bedrijven gaan er mee aan de haal.' Volgens hem zeggen biomedische wetenschappers iets te snel en te vaak dat we ons geen zorgen hoeven maken. Terwijl nog lang niet alle effecten duidelijk zijn.
Organen produceren
De Leidse stamcelprofessor Christine Mummery stelt zich wel voorzichtig op in het debat. Ze noemt Kaayks creatie Ocar behoorlijk realistisch. ‘We kunnen al mini-organen waaronder nieren produceren.’ Hoewel ze zelf aan de basis staat van deze ontwikkeling is ze voorstander van een goed maatschappelijk debat voordat dit soort nieuwe technieken daadwerkelijk worden toegepast.
‘Soms moet de wet overtreden worden’
Maar het is moeilijk om alles van tevoren in een theoretisch debat te bespreken en alle opties juridisch af te bakenen. Dat benadrukt hoogleraar klinische farmacologie Adam Cohen. Volgens hem moeten wetenschappers eerst onderzoeken wat de daadwerkelijke mogelijkheden van nieuwe technieken zijn. Bovendien is lang wachten vaak niet in het belang van patiënten, stelt hij. Hij geeft een duidelijk voorbeeld: voor de ontwikkeling van een medicijn tegen de spierziekte Duchenne hebben onderzoekers zich niet volledig aan de wet gehouden. Maar dat had als resultaat: 'het redden van levens.’
(LvP)