‘Politici moeten meer grip krijgen op internationale ambtenaren’
De Europese Unie neemt buiten het zicht van nationale parlementen besluiten die diep ingrijpen in het leven van burgers. Hoogleraar International governance Kutsal Yesilkagit pleit voor grondig onderzoek naar het functioneren van grensoverschrijdende bestuursvormen en hoe politici hun ambtenaren aansturen. Oratie op 26 augustus.
Dilemma
Van de Griekse schuldencrisis tot de vluchtelingenstromen. Het lukt de Europese Unie vaak niet daadkrachtig op te treden en burgers verzetten zich in toenemende mate tegen de Europese integratie. In zijn oratie bespreekt hoogleraar Kutsal Yesilkagit, tevens decaan van de Faculteit Governance and Global Affairs van de Universiteit Leiden, het dilemma van politici. Om de eigen burgers te beschermen tegen het kwade in de wereld moeten staten juist vergaand met elkaar samenwerken, stelt hij. Zij dienen enerzijds hun nationale bestuurlijke systemen verder te integreren, maar tegelijkertijd ervoor te zorgen dat burgers zich vertegenwoordigd voelen. Yesilkagit noemt dit de grenzeloze staat.
Hebben politici voldoende controle?
De decaan pleit voor meer controle van de nationale staat, van gekozen politici en hun ambtenaren, op het functioneren van de grensoverschrijdende bestuursvormen. De Europese Unie is gebouwd op bestuurlijke netwerken die een belangrijke rol spelen bij de uitvoering van het beleid binnen de lidstaten. Er bestaan grensoverschrijdende bestuurlijke netwerken op terreinen als de financiële markten, energie, voedselveiligheid en politiesamenwerking. Op al deze terreinen nemen ambtenaren besluiten die diep ingrijpen in het dagelijks leven van burgers. Ze doen dat grotendeels uit het zicht van nationale parlementen en andere nationale instituties.
Onderzoek internationale netwerken
Yesilkagit gaat onderzoeken of politici deze internationale netwerken wel goed kunnen aansturen, controleren en ter verantwoording roepen. En in hoeverre nationale politieke factoren een rol spelen bij de inrichting van grensoverschrijdend bestuur.
Effectiviteit versus controle
De laatste decennia functioneren grensoverschrijdende overheidsnetwerken relatief onafhankelijk van staten. Zij zijn als spinnenwebben gesponnen tussen ministeries en andere bestuurlijke organen binnen staten, internationale organisaties zoals de Verenigde Naties en internationale ngo’s. ‘Dankzij deze netwerken werken staten effectiever samen. Maar een nadeel is dat nationale parlementen weinig tot geen grip hebben op deze netwerken van ambtenaren.’ Hij wijst op de macht van ambtenaren die experts zijn op hun terrein. Onderwerpen als bescherming van persoonsgegevens in het internationale verkeer zijn dikwijls zo complex dat je experts nodig hebt om die te begrijpen.
Bestuurlijke beleidsmachine
Het is tijd dat we in Europa nadenken hoe wij in bestuurlijk opzicht de EU moeten aanpassen, vindt Yesilkagit. ‘De EU is teveel een bestuurlijke beleidsmachine geworden die primair gericht is op de harmonisatie van het EU-beleid binnen de lidstaten. Maar Europa is in politiek, bestuurlijk en maatschappelijk opzicht cultureel te divers om zich te laten persen in generieke standaarden. Daarom moet de nationale inbreng in grensoverschrijdende vormen van bestuur verstevigd worden.’