Een leven na levenslang
De overheid kan langgestraften beter voorbereiden op hun terugkeer in de maatschappij, bijvoorbeeld door hen enige controle te geven over hun eigen leven. Dat schrijft Marieke Liem in haar boek After Life Imprisonment, dat vrijdag 19 augustus uitkomt.
Liem onderzocht of ex-gedetineerden hun leven nog op de rails kunnen krijgen nadat ze uit de gevangenis zijn ontslagen. Daarvoor onderzocht ze mensen die in de Verenigde Staten voor moord tot levenslang zijn veroordeeld, maar vervroegd vrijkwamen. Een deel van de 130.000 Amerikaanse levenslange gevangenen maakt aanspraak op parole – voorwaardelijke vrijlating.
‘Extreem moeilijk’
‘De invrijheidstelling blijkt extreem moeilijk voor gedetineerden’, zegt Liem. ‘Veel voormalig gevangenen hebben het gevoel dat ze buiten het dagelijks leven staan. En geef ze eens ongelijk: vaak hebben ze een aantal belangrijke levenstransities moeten missen. Ze kunnen bijvoorbeeld geen stabiliteit ontlenen aan hun carrière, relaties of kinderen. En veel vriendschappen overleven een lange gevangenschap ook niet. Je staat er na vrijlating dus alleen voor.’
Controle kwijt
Daarnaast hebben Amerikaanse oud-gevangenen vaak het gevoel dat ze de controle kwijt zijn over alledaagse dingen. In de gevangenis bepaalde de bewaker bijna alles: wanneer het licht uitging, wanneer er werd gegeten en gewerkt, et cetera. Terug in het normale leven blijkt het voor veel ex-gedetineerden lastig of zelfs onmogelijk om de controle weer terug te pakken. Liem: ‘Zij weten bijvoorbeeld niet meer hoe ze een rijbewijs aanvragen, of hoe ze moeten solliciteren. Zij zijn het normale functioneren verleerd.’
Zwaarder straffen
Het onderzoek heeft volgens Liem grote consequenties voor de manier waarop we naar lange gevangenisstraffen kijken. En niet alleen voor de Verenigde Staten. Ook in Nederland leggen rechters steeds vaker lange gevangenisstraffen op. Zonder begeleiding vallen veel van deze gevangenen na vrijlating in een zwart gat. ‘Uit onderzoek blijkt dat gevangenisstraf van meer dan 7 jaar juist kan leiden tot meer recidive’, zegt Liem. ‘Je bereikt daarmee dus het tegenovergestelde van wat je beoogt.’
Uitzichtloos
Bovendien heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) de Nederlandse staat verschillende keren op de vingers getikt als het gaat om levenslange gevangenisstraffen. Die straf is volgens het EHRM een vorm van uitzichtloos lijden. Nederlandse gevangenen hebben – in tegenstelling tot gestraften in veel andere Europese landen – namelijk geen kans op herziening van hun straf. Liem: ‘Wellicht gaat de Nederlandse overheid de levenslange straf aanpassen, en krijgen deze gevangenen op termijn dus uitzicht op vrijlating.’
Zelf koken
De overheid kan de langgestraften beter voorbereiden om hun terugkeer in de maatschappij, denkt Liem. ‘Je kunt ervoor zorgen dat gevangenen hun gevoel van controle ook tijdens de gevangenschap een beetje kunnen behouden. Bijvoorbeeld door hen in staat te stellen een opleiding te volgen of zelf te koken. Dat klinkt natuurlijk symbolisch, maar het maakt wel degelijk verschil. Ook in vrijheid bepaal je zelf waar je zin in hebt, wat je koopt en hoe je het bereidt. Dit soort kleine aanpassingen in het gevangenisregime zullen uiteindelijk de stap naar de vrijheid verkleinen.’
Kom Luisteren
Marieke Liem verzorgt op 21 september 2016 één van de HagueTalks in het Paard van Troje in Den Haag. Dit doet zij tussen 18.30 en 21:00 uur op het Just Peace Festival. Deelname is gratis, graag wel aanmelden. Het Just Peace Festival vindt van 21 tot 25 september plaats in Den Haag. Met tal van activiteiten staat de Hofstad stil bij de Internationale VN Dag van de Vrede. Veel activiteiten zijn gratis te bezoeken.