Hoe de Wajang-vertelkunst verandert
Wajang is een eeuwenoude Javaanse traditie. Toch is het poppenspel aan verandering onderhevig. Dat laat Kathryn Emerson zien aan de hand van het werk van Purbo Asmoro. Promotie op 28 juni.
Purbo Asmoro is een befaamde poppenspeler (dhalang) die tot ver buiten Java beroemd is. Zijn Wajang-uitvoeringen kunnen de hele nacht duren, van zonsondergang tot zonsopgang. Veel Javanen – maar ook toeristen – zijn er dol op.
Rockmuziek en vuurwerk
‘Al zijn de Wajang-uitvoeringen al eeuwenlang een vast onderdeel van de Javaanse traditie, ze zijn wel aan verandering onderhevig,’ zegt Emerson, promovenda Zuidoost-Aziëstudies. ‘Waar een verhaal vroeger over vuur ging, gaat het nu bijvoorbeeld over elektriciteit. En sommige moderne shows gebruiken rockmuziek of vuurwerk ter ondersteuning.’
Met de deur in huis
De veranderingen in het werk van Asmoro zijn echter nog fundamenteler en minder cosmetisch van aard, vindt Emerson, die eerder als vertaler voor Asmoro werkte. ‘Asmoro zorgt er bijvoorbeeld voor dat zijn verhalen altijd met de deur in huis vallen. Hij weet dat hij zijn publiek beter kan bereiken als hij met een spannende openingsscène begint, en een duidelijke rode draad hanteert.’ Dat is een flinke trendbreuk in vergelijking met traditionele Wajang-uitvoeringen. Die beginnen vaak met een ellenlange scène aan een Javaans hof.
De rode draad
Emerson: ‘Neem bijvoorbeeld het Mahabharata-epos, een verhaal dat oorspronkelijk uit India komt. Dat begint met de introductie van de hoofdpersonen, die eerst uitgebreid discussiëren over het geven van een feest. Vervolgens spelen de muzikanten een lange solo op de traditionele gamelan, en gaan de hoofdpersonen ook nog eens op reis. Pas rond middernacht weet je wat er écht aan de hand is: de boze koning Jarasandha wil het land domineren.’ In de alternatieve versie van Asmoro krijgt één van de hoofdpersonen al vroeg in het verhaal een visioen over die wrede koning, waardoor de rode draad direct duidelijk is.
Gulden middenweg
Al in de jaren 70 probeerden andere poppenspelers iets soortgelijks. Zij probeerden de urenlange voorstellingen terug te brengen tot een show van slechts één uur. Het publiek vond het niets: een echte Wajang-voorstelling moest de hele nacht duren. Asmoro kiest nu de gulden middenweg: wel een lange voorstelling die bijvoorbeeld bruiloften kan opvrolijken, maar dan met een spannender plot. En de gamelan-spelers? Die spelen in zijn shows alleen nog maar om het verhaal te ondersteunen.