'Zet mediation in bij culturele conflicten'
Beledigingen komen bij mensen uit een eercultuur vaak extra hard aan omdat hun eer op het spel staat. Escalaties kunnen voorkomen worden als hun eergevoel wordt gestut of als de overtreder oprecht berouw toont, constateert de Leidse psycholoog Said Shafa.
Spanningen Turkije en EU
De spanningen tussen een land als Turkije en de Europese Unie komen voor een belangrijk deel voort uit een cultuurverschil, stelt Shafa. De woedende reacties en sancties die columniste Ebru Umar en cabaretier Jan Böhmermann ten deel vielen nadat ze president Erdogan beledigden, staan dan ook niet op zichzelf.
Eercultuur en waardigheidscultuur
De psycholoog stelt dat mensen uit een eercultuur, die dominant is in het Midden-Oosten en in Mediterrane gebieden, eerder gekwetst reageren omdat de zelfwaarde van het individu voor een belangrijk deel gebaseerd is op wat anderen van hen vinden. Bij mensen uit een waardigheidscultuur, die gangbaar is in West-Europa en Noord-Amerika, hangt hun eigenwaarde veel minder af van het oordeel van anderen. Zij snappen vaak niet waarom beledigingen zulke felle reacties kunnen oproepen. 'Het wederzijdse onbegrip legt de verschillen tussen beide culturen goed bloot.'
Eigenwaarde stutten
Shafa woonde tot zijn negende in Iran. ‘Ik kan me daarom goed in beide culturen verplaatsen.’ Als postdoc rondt hij zijn onderzoek af naar interventies om escalaties bij beledigingen te voorkomen. Hij deed dat aan de hand van geënsceneerde situaties, vragenlijsten en gesprekken met Marokkanen, Turken en autochtone Nederlanders. Shafa concludeert: ‘Bij mensen uit een eercultuur helpt het om hun eigenwaarde te stutten. Dat kan door zich te realiseren dat ze veel respect krijgen van mensen die voor hen belangrijk zijn.’ Uit zijn onderzoek blijkt dat als ze hierover nadenken, ze zich minder snel laten provoceren door in hun ogen kwetsende opmerkingen.
Berouw en schaamte of excuses
In een andere studie onderzocht Shafa wanneer excuses helpen. Onder Nederlanders met een waardigheidscultuur bleek een duidelijk en helder excuus het effectiefst om de angel uit een geëscaleerd conflict te halen. Turken vinden het vooral belangrijk dat de overtreder oprecht berouw en schaamte toont, aldus Shafa. 'Maar dat kan natuurlijk niet worden afgedwongen.'
Morele norm elkaar met respect te behandelen
Shafa promoveerde in 2014 op zijn onderzoek naar de psychologische mechanismen waardoor mensen uit een eercultuur vaak eerder gekwetst reageren op beledigingen. Centraal staat de morele norm elkaar met respect te behandelen, aldus Shafa. Beledigingen zijn daarom eerder grensoverschrijdend. Eerverlies voorkomen zorgt in eerste instantie voor meer inschikkelijkheid en het vermijden van openlijke confrontaties. Maar als opmerkingen als te provocerend worden gezien, treden mensen met een eercultuur dikwijls rigoureuzer op. Hun eigen gemeenschap verwacht dat, stelt Shafa. ‘Anders lijkt het alsof ze hun eer niet belangrijk vinden.’
Vaker mediation
Shafa adviseert vaker mediation in te zetten bij culturele conflicten. Ook zou het goed zijn als inzicht in elkaars culturen duidelijker aan de orde komt bij inburgeringcursussen. ‘In Nederland zijn we gewend om open en direct met elkaar om te gaan. Kritiek wordt snel geuit en veel mensen snappen dat opmerkingen van een columnist vaak vooral iets zegt over de columnist dan over de persoon die beledigd wordt. In een eercultuur wordt dat anders ervaren.’
Said Shafa is per 1 september 2016 verbonden aan de Melbourne Business School van de Universiteit van Melbourne. Hij blijft onderzoek doen naar de invloed van culturele waarden op sociale interacties.