Zes vragen over het Britse referendum en de mogelijke Brexit
De schokkende moord op parlementariër Jo Cox schudt de Britten wakker dat het referendumdebat ontspoord is. Hoe is de campagne gevoerd en wat zijn de gevolgen van een Brexit? Jan Rood, bijzonder hoogleraar Europese integratie en politicoloog Hans Vollaard beantwoorden prangende vragen.
Het is D-day op 23 juni: dan stemmen Britse burgers in een referendum of hun land bij de Europese Unie moet blijven.
1. Komt het tot een Brexit?
Vorige week leek het Brexit-kamp de leiding te nemen, in de dagen na de moord op Labour-parlementariër Jo Cox Cox winnen de voorstanders van blijven weer terrein. Het voorspellen van de uitslag is nog heikeler geworden door de moord op Cox die voor blijven was, stellen beide onderzoekers. Rood: ‘Dat dit effect zal hebben is duidelijk. Beiden kampen zullen hun toon moeten matigen. Labour-kiezers zullen wellicht in grotere getale opkomen en voor blijven stemmen. Maar welke invloed dit precies heeft, is moeilijk aan te geven.’ Hij is ‘redelijk pessimistisch’ en vreest dat het Brexit-kamp gaat winnen. Rood: ‘Natuurlijk kunnen polls het mis hebben. Maar ik vrees dat het momentum richting een Brexit wijst.’
Vollaard waagt zich nog niet aan een voorspelling: ‘Het wordt spannend. Nu is het too close to call om iets te voorspellen. Het hangt er helemaal vanaf wie er naar de stembus gaan. De voorstanders van een Brexit, vaak de oudere Britten, zijn iets gemotiveerder om te stemmen dan de jongeren, die over het algemeen pro-Europa zijn. Het Better In-kamp moet nu dus zoveel mogelijk jongeren zien te prikkelen om te gaan stemmen.'
2. Waarom willen zoveel Britten de EU verlaten?
Onder voorstanders van de Brexit leeft vooral de angst voor de grote migratiestromen, aldus Rood. ‘Valide instellingen als de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds waarschuwen voor de schadelijke economische gevolgen. Maar facts and figures lijken voor veel burgers niet meer ter zake te doen in de aanloop naar het referendum.’ Vollaard vult aan: ‘Er leven veel misverstanden, bijvoorbeeld over het aantal migranten in het Verenigd Koninkrijk of hoeveel geld er wordt afgestaan aan de EU. Die sentimenten spelen een grote rol. Politici maken elkaar uit voor leugenaar en dat maakt het debat er niet helderder op.’ Beide onderzoekers wijzen op de ambigue rol van premier David Cameron. Als criticaster van de Europese Unie voert hij geen overtuigende campagne in de EU te blijven en zijn eigen partij is tot op het bot verdeeld.
3. Wat zijn de gevolgen van een Brexit?
Dat is de 1 miljoen pondvraag. Op de hele korte termijn zijn dat in ieder geval politieke consequenties. Bij een Brexit zal premier Cameron waarschijnlijk moeten aftreden. Labourleider Jeremy Corbyn ligt ook onder vuur, omdat hij te weinig actief campagne voert voor het Better In-kamp. En de financiële markten kunnen stevig bewegen als er een stem voor Brexit komt. Vollaard: ‘De pond daalt nu al in waarde en financiële instellingen bereiden alvast scenario’s voor.’
Een scheiding zal voor veel onzekerheid zorgen die ingrijpt in het dagelijks leven van gewone Britten. Allerlei Europese subsidies en verdragen zullen stoppen: van EU-subsidies die Britse wetenschappers gebruiken tot Europese zorgverzekeringen van gepensioneerde Britten die in een ander Europees land wonen. De precieze gevolgen zijn moeilijk te voorspellen, maar onzekerheid is per definitie schadelijk voor de economie, aldus Rood. ‘Investeerders hebben een hekel aan onzekerheid. Nieuwe tarieven en quota zullen de handel bemoeilijken en dat is vooral schadelijk voor de grillige dienstensector.’
4. Hoe gaan de Britten zich afscheiden van de EU?
Het Verenigd Koninkrijk kan zeker niet direct uit de EU stappen. Bij een Brexit is het land in principe nog twee jaar gebonden aan alle EU-wetgeving, benadrukt Vollaard. Het Verenigd Koninkrijk zal afscheiding moeten aanmelden bij de Europese Raad, waar alle regeringsleiders in zitten. Deze zal een standpunt moeten innemen over het mandaat dat de Europese Commissie krijgt om te onderhandelen over de vertrekvoorwaarden. Dat kan nog heel ingewikkeld worden, omdat er in 2017 zowel in Nederland, Frankrijk als Duitsland verkiezingen zijn en er mogelijk heel nieuwe regeringen komen.
Vollaard: ‘Enerzijds zal de Europese Raad een sterk ontmoedigend signaal willen afgeven naar andere landen: je kunt niet zomaar uit de EU stappen en nog wel allerlei privileges behouden. Anderzijds is het niet in het belang van landen als Nederland en België om de handel met Groot-Brittannië erg te bemoeilijken, omdat we zo afhankelijk zijn van die handel.’ Rood wijst erop dat de termijn van twee jaar in overleg met de lidstaten zelfs verlengd kan worden. ‘Maar de EU zal niet lang een onwillig lid willen hebben.’ De komende jaren zal eerst de echtscheiding moeten worden geregeld en daarna de omgangsregeling. De feitelijke loskoppeling kan al snel zo’n zeven jaar duren, vermoedt Rood.
5. Wat zijn de gevolgen voor de EU?
Beide onderzoekers wijzen op de andere grote problemen waar de EU voor staat, zoals de migratieproblematiek, de Griekse schuldencrisis en de gebrekkige democratie in EU-lidstaten als Hongarije en Polen. Een Brexit compliceert de aanpak van deze kwesties. Het fundament van de EU is zwak, aldus Rood, en de Britse scepsis verzwakt het fundament verder want het voedt ook elders in Europa sentimenten als: waarom zouden wij wel genoegen nemen met het dwingende ‘keurslijf van Brussel’? De machtsverhoudingen zullen bovendien wijzigen. Nederland trekt in EU-verband vaak op met de Britten in tal van dossiers en pleidooien, zoals minder afdrachten aan Brussel. Zonder de Britten worden Frankrijk en Duitsland dominanter binnen de EU, meent Rood.
Vollaard legt deze zomer de laatste hand aan zijn boek over de desintegratie van de EU en wat we onder meer kunnen leren van rijken die in het verleden uit elkaar vielen. Daarin komt naar voren dat ook intern verdeelde rijken het heel lang kunnen volhouden, zoals het Heilige Roomse Rijk dat zo’n duizend jaar bestond. ‘Het is niet ongewoon dat rijken af en toe een gebied kwijtraken. Voor het overleven is echter belangrijk dat de machtige delen van een rijk voldoende middelen willen verschaffen om het rijk te onderhouden. Naar de EU vertaald, betekent dat Duitsland dus een cruciale rol vervult.’
6. Wat merkt Nederland van een Brexit?
Ons land is kwetsbaar, omdat het meer dan andere Europese landen handel drijft met het Verenigd Koninkrijk. Vooral op het gebied van elektronica, auto’s, chemie en voedsel. Die export krijgt waarschijnlijk een tik omdat producten duurder worden zonder een vrije handelszone, aldus de onderzoekers. Er kan echter ook een positief effect optreden in de Nederlandse dienstensector, merkt Rood op. ‘Bij een Brexit zullen grote financiële instellingen hun hoofdkantoor mogelijk naar het Europese vasteland willen verplaatsen. Bijvoorbeeld naar de Amsterdamse Zuidas, en dat kan voor een boost zorgen.’ Daarnaast kan een stem voor Brexit ook een stimulans zijn voor eurosceptici in Nederland. ‘Maar dat zou het Europa-debat ten goede kunnen komen in Nederland’, aldus Vollaard.
(LvP)