Cultureel erfgoed beschermen in conflictsituaties
Gewelddadige conflicten zijn niet alleen een groot gevaar voor de bewoners van het betreffende gebied. Ook het cultureel erfgoed heeft eronder te lijden. Op 13 juni spreken wetenschappers en beleidsmakers erover in Den Haag. ‘Het verleden is veel pluraler dan we denken.’
Het kwam als een schok: in mei 2015 veroverde terreurgroep Islamitische Staat de Syrische stad Palmyra, een van de belangrijkste archeologische vindplaatsen van het Midden-Oosten. Inmiddels is de woestijnstad weer ingenomen door de regeringstroepen van president Assad, maar verschillende eeuwenoude tempels hebben de bezetting niet overleefd. Islamitische Staat blies ze op omdat ze afgoderij zouden verheerlijken.
Culturele genocide
Tijdens de Europe Lecture op 13 juni – een initiatief van Europa Nostra – bespreken wetenschappers en beleidsmakers hoe cultureel erfgoed zoals Palmyra beter beschermd kan worden. Wat kunnen we doen tegen ‘culturele genocide’ en het smokkelen van kunstvoorwerpen? En welke rol is weggelegd voor Europese en mondiale instituten? Irina Bokova (directeur-generaal van UNESCO) en Silvia Fernández de Gurmendi (president van het Internationaal Strafhof) zullen deze en andere vragen beantwoorden.
Vanuit de Universiteit Leiden neemt Sada Mire deel aan de bijeenkomst. Zij is universitair docent Archeologie en de enige archeoloog in de Hoorn van Afrika van Somalische afkomst. In haar lezing zal Mire betogen dat cultureel erfgoed een essentiële rol speelt om dit soort conflicten te voorkomen en te verhelpen.
Absurde situaties
‘Ideologische groepen en nationalisten misbruiken de geschiedenis vaker voor hun hedendaagse belangen’, zegt Mire. ‘Dat is niet uniek voor het huidige Syrië of Irak. Het is gebruikelijk geworden om cultureel erfgoed te vernietigen uit een gevoel van superioriteit en om ‘de ander’ als minderwaardig weg te zetten.’ Dat leidt tot absurde situaties. Ze noemt het voorbeeld van radicale hindoes die een eeuwenoude moskee in India vernietigden omdat er een hindoetempel onder zou liggen. Ze maakten een nieuwe ruïne om een andere ruïne op te graven.
'Gedeelde afkomst kan werken als lijmmiddel tegen conflicten'
Volgens Mire kan cultureel erfgoed tegenwicht bieden aan de kwalijke dogma’s dat India een homogeen hindoeland moet zijn, dat het Midden-Oosten enkel de moslims toebehoort, enzovoorts. Mire: ‘Het zijn vooral de tekenen van diversiteit die het cultureel erfgoed zo waardevol maken. Vaak laten opgravingen en overblijfselen zien dat het verleden veel pluraler was dan we wel eens denken. Het noodzaakt ons om te relativeren: we hoeven blijkbaar niet allemaal dezelfde afkomst of huidskleur te hebben om vreedzaam samen te leven.’
Hoorn van Afrika
In andere gevallen is het juist de gemeenschappelijkheid die tot verzoening kan leiden. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Hoorn van Afrika. Mire: ‘Archeologen hebben lange tijd vooral oog gehad voor de buitenlandse betrekkingen. Ze onderzochten bijvoorbeeld de handel die vanuit de Hoorn van Afrika gedreven werd met het Middellands Zeegebied. Er was veel minder aandacht voor de manier van leven in de binnenlanden. En dat is jammer, want de volkeren die elkaar regelmatig bevechten hebben veel gezamenlijke geschiedenis. Die gedeelde afkomst kan werken als een lijmmiddel om conflicten te verminderen of voorkomen.’
Maar hoe bescherm je al dat erfgoed? Volgens Mire is het essentieel de plaatselijke bevolking te betrekken. In Somalië, Ethiopië en Eritrea zijn het vooral de nomadenfamilies die letterlijk in en op het erfgoed leven. ‘Wij wetenschappers hebben de taak om hen te voeden met onze kennis, en om lokale archeologen te trainen. Alleen zo kunnen toekomstige generaties blijven leren over hun gemeenschappelijke geschiedenis.’
MOOC ‘Heritage under threat’
Sada Mire zal aankomend najaar de Massive Open Online Course ‘Heritage under threat’ doceren. U kunt gratis aan deze MOOC deelnemen. Zie voor meer informatie de website van het Centre for Global Heritage and Development van de universiteiten uit Leiden, Delft en Rotterdam.