Ze achtervolgen je overal

26 mei 2016

Afgelopen maandag, 23 mei, organiseerde de Honours Academy een lezing over profiling. Esther Keymolen: ‘Door profiling wordt de samenleving minder democratisch.’

Zwanger volgens de folder

‘Stel je voor: je krijgt een folder thuis van de Etos, met daarin alleen spullen voor een zwangerschap. Je vader ziet de folder ook en wordt woest op je zus van zestien’, opent dr. Esther Keymolen haar lezing. Keymolen promoveerde een maand geleden op vertrouwen in het digitale tijdperk. ‘Je zus ontkent alles en je vader schrijft een boze brief naar de Etos. Die maakt duidelijk dat het meisje spullen had gekocht die veel in trek zijn bij zwangere vrouwen.’ De zaal, hoofdzakelijk gevuld met Pre-University Collegestudenten, moet grinniken.

Klantprofielen

Het voorbeeld is uit het leven gegrepen, vertelt Keymolen. ‘Het ging alleen niet om Etos, maar met een winkelketen uit de VS. Op basis van koopgedrag had de drogist een profiel opgesteld van de klant. Dit heet profiling. Profiling is op dit moment één van de belangrijkste manieren waarmee online adverteerders hun geld verdienen. Dat gebeurt allemaal razendsnel en met behulp van algoritmes.’ Op het diascherm is een afbeelding te zien van een klant die een website bezoekt met een schoen, en deze schoen vervolgens overal op het web terugvindt. ‘Het lijkt misschien of deze algoritmes objectief zijn, maar dat is helemaal niet zo. Dat geldt misschien voor de werking van het mechanisme, maar het programma opstellen is nog steeds mensenwerk. Mensen bepalen dus waar het algoritme op filtert, en wat je te zien krijgt aan informatie als consument.’

Lars Verschoor (18, Biofarmaceutische Wetenschappen): ‘Het onderwerp van de lezing heeft totaal geen raakvlakken met mijn studie, maar dat maakte het voor mij juist zo interessant. Ik was op zoek naar verbreding. De workshop leek me ook erg nuttig. Stel dat je minder data wilt lekken: hoe doe je dat dan? Door de lezing ga ik mijn surfgedrag niet helemaal omgooien, maar ik ben me wel bewuster van wat er op internet met je gegevens wordt gedaan.’

Filter bubble

Daar kun je ook de nodige kritische kanttekeningen bij plaatsen, legt Keymolen uit. ‘We lopen het gevaar in een filter bubble te raken, waarbij we alleen nog informatie krijgen die we sowieso al interessant vonden. Anders dan wanneer je door een papieren krant bladert, word je niet geconfronteerd met dingen die buiten je blikveld vallen. Er bestaat dus het gevaar dat door profiling de samenleving minder democratisch wordt. Je komt minder snel in contact met andere perspectieven, en leert minder te reflecteren op je eigen veronderstellingen en vooroordelen.’

Camping in Frankrijk

‘Een ander kenmerk van de filter bubble, is het feit dat prijzen kunnen worden gepersonaliseerd. Er kan op basis van de computer die je gebruikt, een bepaald klantprofiel aan je worden gekoppeld. Daardoor kan voor jou dezelfde camping in Frankrijk drie keer duurder zijn dan voor mij. Maar dat soort filters zijn bijna altijd onzichtbaar.’ Op de vraag hoe je zo’n filter toch waarneembaar kunt maken, lopen de antwoorden uiteen. ‘Cookies verwijderen’, zegt een jongen. ‘Een tweede computer gebruiken’, denkt een ander. Als een meisje het idee oppert om de camping gewoon te bellen, moet de zaal lachen. Keymolen: ‘Wauw, dat is eigenlijk een hele jarennegentigoplossing. Maar het is dus duidelijk dat er zowel voor- als nadelen zitten aan het gebruiken van een gepersonaliseerd klantenprofiel.’

Samira van den Bogaard (19, Life Science & Technology): ‘Ik vond het interessant om te horen hoe tracking werkt. Ik heb zelf een bonuskaart, en ik vroeg me af hoe de Albert Heijn mijn aankopen bijhoudt en wat ze met mijn gegevens doen. Het voorbeeld in de lezing herken ik ook: als ik een vlucht heb geboekt, zie ik dat maandenlang terug op internet, terwijl ik er helemaal niet meer naar op zoek ben. Ik denk dat consumenten zelf een keuze moeten hebben of ze hun data willen verspreiden of niet.’

Workshop online identiteit: liegen tegen webwinkels

Na de lezing is het tijd voor een borrel, en na de borrel voor de workshops. Eén van de workshops getiteld ‘Minder zichtbaar online – praktische handvatten voor Google, Facebook, je smartphone en PC’ trekt een divers publiek. In het lokaal zitten een handvol studenten en een tiental werkenden, maar ook twee gepensioneerde dames zijn van de partij. Ze hangen aan de lippen van de tweede Esther van de avond; zij geeft trainingen aan opsporingsambtenaren. ‘Hoeveel mensen hebben geen Facebookprofiel?’, vraagt ze. Zes mensen steken hun hand op. ‘En hoeveel doen er zonder omhaal zaken met bedrijven als Google, Apple of Microsoft?’ Slechts twee handen gaat nu omhoog. Esther lacht. ‘Oh gelukkig.’ Er is nog wat verbetering mogelijk.

Digitale voetstap

‘Overal waar je komt als internetgebruiker, laat je een digitale voetstap achter. Bij bijna ieder bezoek dat je doet aan websites kijken er derde partijen mee naar deze voetstap. Hoeveel dat er zijn hangt af van de website. Op de website van de Telegraaf zijn het er wel zes.’ Op haar laptop laat Esther het publiek zien welke trucs er bestaan om onder de radar te blijven. Gratis applicaties als Ghostery en uBlock Origin passeren de revue, en ook het automatisch verwijderen van cookies komt voorbij. ‘Je kunt dus redelijk wat ondernemen om je privacy te beschermen. Maar soms moet je gewoon liegen. Bedrijven hoeven niet alles van je te weten. Vul bijvoorbeeld bij een webwinkel gerust eens een onjuiste geboortedatum in. Het is voor het bedrijf nergens voor nodig om dat te weten. Dit wordt voornamelijk gebruikt om verschillende profielen aan elkaar te koppelen, zodat bedrijven nog meer informatie krijgen over je identiteit.’

Kinderschoenen

Het bezorgde publiek luistert aandachtig mee. ‘Het is wel zo, dat profiling nu in de kinderschoenen staat’, gaat Esther verder. ‘Online adverteerders slaan op dit moment de plank vaak nog volledig mis. Soms koop je een printer op internet, en word je daarna maandenlang achtervolgd door advertenties van printers die je niet wilt hebben. Maar het wordt gevaarlijk, als Facebook informatie kan achterhalen over je gemoedstoestand. Zo doen ze onderzoek naar het identificeren van personen aan de hand van hun typgedrag. Als je langzamer typt, kunnen ze daaruit bijvoorbeeld afleiden dat je moe bent, of misschien wel dronken, en je precies op dat moment een aanbieding doen waar je gevoelig voor bent.’

Esther wijst bij internetgebruik ook op de eigen verantwoordelijkheid van de consument. ‘Je hoeft als persoon niet te betalen aan Facebook, terwijl je wel gebruikmaakt van hun diensten. Je zou kunnen stellen dat als je in zo’n situatie bent jij zelf het product bent. Voor dit verandert, moet eerst het hele verdienmodel worden omgegooid. Dan moeten consumenten dus ook weer gaan betalen voor hun product.’

(25 mei 2016 / Monica Preller)