Leidse professoren door de ogen van de Hokjesman
Hoe is het werkelijk onder professoren? Hoe verhoudt de tempel van de wetenschap zich tot de buitenwereld die snel nuttige resultaten wil zien? ‘Hokjesman’ Michael Schaap van de VPRO maakte een filmisch portret van Leidse professoren.
In uw programma gaat u op veldonderzoek in subculturen. Waarom koos u voor Leidse professoren?
‘Een vriend van mij is professor aan de Universiteit van Amsterdam. Hij zei tijdens een promotie tegen mij: hé Schaap, je moet óns doen, de professoren! Ik dacht meteen: wat een goed idee. We zochten naar een geschikte arena en overwogen bijvoorbeeld ook de Universiteit Utrecht, de grootste universiteit van Nederland. Maar we kozen voor Leiden. Want Leiden is de oudste universiteit met de meeste tradities, rituelen en mythes. En dat allemaal in een compact, overzichtelijk stadje.’
In hoeverre is het beeld dat u vooraf had over Leiden bevestigd?
‘Als je Leiden vergelijkt met bijvoorbeeld de Vrije Universiteit is Leiden meer een blank bolwerk met veel roze-blonde studenten. Hier studeerden leden van het Koninklijk Huis en er zijn meer studenten van goede komaf. Dus deels vind ik het inderdaad een ballenstad. Maar dat is zeker niet het enige, ik wil een genuanceerd beeld geven. Daarom was het goed om Yra van Dijk (hoogleraar Nederlandse letterkunde, red.), die nog niet zo lang hoogleraar hier is, aan het woord te laten. Zij kan als relatieve nieuwkomer het wereldje goed beschrijven en brengt het charmant: Leiden heeft een liberaal milieu en dat heeft ook iets ontspannends.’
In welk opzicht?
‘Het zorgt er ook voor dat wetenschappers zich meer richten op het intellectuele handwerk en dat er bijzondere, amicale omgangsvormen zijn tussen collega’s. Collega’s van verschillende disciplines komen samen in het café en praten over het werk. Ik heb zelf een paar jaar politicologie gestudeerd in Amsterdam. Vooraf dacht ik dat ik een magisch universum zou binnentreden, maar ik kwam uitgebluste types tegen. In Leiden ontmoette ik bevlogen wetenschappers. Eén van mijn helden is Holger Gzella (hoogleraar Hebreeuwse en Aramese taal- en letterkunde, red.). Hij ontroerde mij. Gzella heeft zich helemaal teruggetrokken in de wetenschap en voor hem is wetenschap de zoektocht naar de ultieme waarheid. Maar een paar mensen zullen zijn onderzoek lezen, maar dat zijn op hun vakgebied wel de besten in de wereld.’
In de uitzending interviewt u naast rector magnificus Carel Stolker vijf hoogleraren: Holger Gzella, Yra van Dijk, japanoloog Katarzyna Cwiertka, natuurkundige Carlo Beenakker, wiskundige Hendrik Lenstra. Waarom juist deze?
‘Met wel dertig hoogleraren hebben we lange gesprekken gevoerd. We kozen voor deze vijf omdat het mensen zijn op wie je verliefd kunt worden. Die gepassioneerd spreken én eerlijk durven te zijn. Hoewel sommigen dat misschien als arrogantie zien. Carlo Beenakker vertelde bijvoorbeeld dat Nederlandse studenten vaak niet verder gaan in de natuurkunde, omdat ze te druk zijn met hun club en hun vriendinnetje. Fantastisch dat hij zoiets zegt.’
Hoeveel ironie gebruikt u om uw verhaal te vertellen?
‘Dat is toch duidelijk! We zijn enerzijds heel serieus, maar er zit ook een laag vrijzinnigheid in en ironie ja. We zijn van de VPRO nietwaar.’
Het programma gaat bijna niet over het onderzoek dat wetenschappers doen. Waarom niet?
‘We hebben een antropologische benadering. Het gaat ons om de mensen en de gemeenschap. Bovendien is er in zo’n aflevering helemaal geen tijd om diep op het onderzoek in te gaan.’
U heeft bijna een jaar lang gefilmd op allerlei plekken. Wat viel het meest op?
‘In deze tijd heb ik zoveel indrukken opgedaan. Ik ben wel een beetje bekend met het universitaire wereldje en ken ook andere universiteiten omdat een paar van mijn vrienden hoogleraar zijn. Leiden wil een moderne universiteit zijn. Maar waarom? Ik heb een hekel aan dat woord maar blijf in godsnaam authentiek! En blijf vooral in toga’s rondlopen. Wij laten zien hoe leuk jullie zijn.’
Reactie rector Carel Stolker: ‘Ik vond het vanaf het begin af aan een geweldig project. Volgens mij gaat het niet eens zozeer over Leidse professoren, maar over het "genus" professoren, waar ik gelukkig ook bij hoor. Maar de setting is natuurlijk heel erg Leids, inclusief 3 oktober. Town and Gown. We gaan er met z’n allen goed voor zitten voor de uitzending op 22 april. En wat het resultaat ook is: ik ben trots als nooit tevoren op al die Leidse professoren.’
(LvP)