Economie is vooral psychologie
Veel Nederlanders hebben moeite met rondkomen. Bijzonder Hoogleraar Wilco van Dijk, verbonden aan de Universiteit Leiden en het Nibud, onderzoekt hoe we ons financieel gezonder kunnen gedragen. Oratie op 1 april.
Leerstoel Economisch Keuzegedrag
Nederland is één van de rijkste landen ter wereld. Toch heeft minstens 15% van de Nederlandse huishoudens ernstige betalingsachterstanden en kampt zeker 7% van de huishoudens met problematische schulden. Meer kennis over economische keuzes – zoals wel of niet gaan sparen – helpt bij het bevorderen van de financiële zelfredzaamheid van Nederlandse huishoudens. Daarom heeft het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, Nibud, samen met de Universiteit Leiden een bijzondere leerstoel ingesteld: ‘Psychologische determinanten van economisch keuzegedrag’. Bijzonder hoogleraar Wilco van Dijk leidt dit onderzoek en de kennis wordt geïntegreerd in de voorlichting en advisering van het Nibud.
Mens laat zich leiden door emoties
Goede economische keuzes maken is lastig, stelt Van Dijk, en wordt steeds moeilijker in onze complexer wordende maatschappij. ‘Om meer inzicht te krijgen in hoe keuzes tot stand komen, moeten we het beeld van de menselijke beslisser bijstellen. We zijn geen Homo economicus, maar Homo sapiens: we zijn beslissers die zich naast rationele overwegingen ook laten leiden door emoties. We maken vaak onvoldoende of zelfs verkeerd gebruik van beschikbare informatie.’
Minder impulsief reageren
Zowel in het ‘laboratorium’ als in het veld onderzoekt Van Dijk hoe verlangens en impulsen keuzes beïnvloeden. Daarnaast ontwikkelt en test hij samen met het Nibud verschillende interventies die mensen kunnen helpen minder impulsief te reageren op verleidingen. Adequate voorlichting kan hen helpen goede keuzes te maken. Bijvoorbeeld als mensen leningen afsluiten en structureel willen sparen voor een financiële buffer om economische tegenslagen op te vangen.
Te veel keuzes frustreert
In de complexere maatschappij kunnen we de hoeveelheid benodigde informatie en het aantal mogelijkheden vaak moeilijk behappen, stelt Van Dijk. Zoals welke zorgverzekering we moeten nemen. Er zijn minstens achttien sites voor het vergelijken van meer dan vijftig zorgverzekeringen. ‘Het hebben van veel keuze leidt nogal eens tot uitstelgedrag. Als we dan toch een keuze maken, zijn we vaak minder tevreden met de beslissing dan als we minder opties hadden gehad. Veel keuze lijkt aantrekkelijk, maar is vaak overweldigend en frustrerend.’
Keuzes gemakkelijker maken
Keuzegedrag wordt enerzijds beïnvloed door persoonlijke factoren zoals persoonlijkheid, kennis en vaardigheden. Anderzijds speelt de context – zoals de manier waarop een keuze wordt gepresenteerd – een belangrijke rol. Om mensen te helpen gezondere economische keuzes te maken is het van belang meer financiële educatie te geven én deze keuzes voor hen gemakkelijker te maken, aldus Van Dijk.
(LvP)