De grenzen dicht? Niet volgens de Grieken en Romeinen!
Subsidiesuccessen voor Leidse Oudheidkundigen met onderzoek over contacten tussen de Grieks-Romeinse wereld en het Nabije Oosten.
De Klassieke Wereld wordt te pas en te onpas aangehaald als een voorbeeld van hoe het wel of niet moet in de huidige Europese Unie; hoe we omgaan met buurlanden, en met de stroom vluchtelingen. Zo waarschuwde Minister-President Rutte in het kader van de migrantencrisis dat het Romeinse Rijk ten onder was gegaan doordat de controle op de grenzen werd verloren, en heeft Geert Wilders al vaak de islam als het paard van Troje betiteld. Maar ook in het buitenland wordt de oude wereld nog vaak als voorbeeld gebruikt of misbruikt. Zo schreef Boris Johnson, de burgemeester van Londen, een boek over ‘De Droom van het oude Rome’, wat niet alleen een geschiedenis boek leest, maar ook een politiek manifest is.
Leidse oudheidkundigen zullen de komende jaren, dankzij een aantal prestigieuze onderzoeks-subsidies onderzoek doen hoe de oude Grieken en Romeinen nu ècht omgingen met vreemdelingen en vreemde culturen uit het Nabije Oosten. Het beeld dat tot nu toe uit het onderzoek opdoemt blijkt veel gecompliceerder en genuanceerder dan wat veel politici ons doen geloven.
“Ja, er was wel degelijk sprake van xenofobie, en ja, er waren conflicten tussen verschillende bevolkingsgroepen, maar de Grieken en Romeinen stonden vaak ook juist heel erg open voor vreemdelingen, vreemde invloeden, ideeën, kunst, en wetenschap,” zegt Dr. Miguel John Versluys. Hij kreeg een prestigieuze VICI grant van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) voor zijn project ‘The impact of global connections and the formation of the Roman Empire (ca. 200-30 BC)’. Versluys zal in dit project onderzoeken hoe de Romeinen cultuurelementen uit bijvoorbeeld Egypte en Armenië gebruikten om sociale en politieke boodschappen kracht bij te zetten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de vele obelisken uit Egypte die onder de Romeinse keizers naar Rome werden gehaald. Maar ook kleinere objecten en andere kunstvormen werden door de Romeinse elite omarmd en gebruikt om hun eigen status en positie in de wereld kracht en luister bij te zetten.
Dr. Richard Veymiers van de Universiteit van Luik zal met een Marie Curie Fellowship het team oudheidkundigen te Leiden komen versterken. Zijn onderzoek gaat vooral over hoe Egyptische religie, en de iconografie in het bijzonder, werd beïnvloed door Griekse en Romeinse cultuur. De invloeden van deze culturen op de veel oudere Egyptische cultuur was vaak veel diepgaander en opvallender dan men aanvankelijk misschien zou denken. Eerder onderzoek door Veymiers en andere specialisten, waaronder Versluys, heeft al aangetoond dat afbeeldingen van wat je normaal-gesproken als ‘typisch Egyptische’ goden zou beschrijven, op velerlei manieren door de Griekse en Romeinse wereld werden gebruikt en vereerd; dat oud-Egyptische goden samensmolten met Romeinse of Griekse goden, nieuwe krachten toegedicht kregen en een andere connotatie kregen, tot het punt dat een afbeelding van de Griek-Egyptische god Serapis op een kostbaar juweel uiteindelijk zelfs –lang nadat Rome was gevallen- werd bijgewerkt om dienst te doen als een portret van Karel de Grote.
Behalve het onderzoek dat aan de universiteit zal worden verricht, zijn Leidse onderzoekers ook in trek bij andere wereldvermaarde onderzoeksinstituten. Zo is hoogleraar Olaf Kaper uitgenodigd om als Guest Scholar aan het Getty Research Institute te Malibu, in Californië, onderzoek te doen naar de contacten tussen de Romeinse wereld en Egypte. Kaper zal zich daarbij vooral richten op het stadje Kellis, een belangrijke nederzetting in de Dakhleh oase in west-Egypte. Hoewel Kellis ver weg ligt van de belangrijke steden, zoals Cairo (vroeger Memphis) en Alexandrië, blijkt uit Kapers onderzoek dat de bewoners zeer wel op de hoogte waren van ontwikkelingen elders in het Middellandse Zeegebied. Dit blijkt niet alleen uit de vele talen en teksten die op papyrusrollen zijn aangetroffen, maar ook uit de lokale religieuze kunst. Kaper zal in het Getty Institute een aantal 2e- eeuwse wandschilderingen bestuderen, die afkomstig zijn uit een kleine tempel te Kellis, om daarmee meer te kunnen zeggen over de interactie tussen de lokale Egyptische bevolking en de Romeinen.
Ook Dr. Jorrit Kelder was uitgenodigd om als Guest Scholar aan het Getty Research Institute onderzoek te doen naar contacten tussen de Antieke wereld en Egypte. Kelder zal van april tot en met juni in Malibu onderzoek doen naar de betrekkingen tussen de Griekse wereld en het oude Egypte.
De Universiteit Leiden ondersteunt haar onderzoekers met advies op maat, door middel van haar expertisecentrum Luris.