Neanderthalers verzamelden mangaandioxide om vuur te maken
Mangaandioxide is een donker gekleurd mineraal dat beschikbaar is in het landschap. Het wordt sinds het stenen tijdperk gebruikt als pigment. De grottekeningen bij Lascaux in Frankrijk zijn bijvoorbeeld gemaakt met onder andere mangaandioxide. Uit een serie analyses door wetenschappers van de universiteiten in Leiden en Delft blijkt echter dat 50.000 jaar geleden Neanderthalers bij Pech-de-l'Azé in Zuidwest-Frankrijk een heel ander gebruik van dit mineraal kenden.
Bij verschillende opgravingen van Neanderthalers in Frankrijk zijn veel zogenaamde blokjes gevonden. De gebruikelijke interpretatie voor het gebruik van deze zwarte klompjes mangaandioxide is dat ze dienden als pigment in lichaamsdecoratie. Neanderthalers gebruikten echter regelmatig vuur en hadden daardoor ook houtskool en roet ruim voorhanden voor dit decoratieve doel. Mangaandioxide zouden ze special moeten verzamelen, wat zowel tijd als energie zou kosten.
Na analyse blijkt nu dat de Neanderthalers bij Pech-de-l'Azé I mangaandioxide verzamelden voor een heel ander doel. Uit experimenten blijkt namelijk dat mangaandioxide kan helpen bij het ontsteken van houtvuur, doordat het de ontvlamtemperatuur flink verlaagt. Archeologisch bewijs voor de aanwezigheid van dit oxide bij vuurplaatsen en voor het vermalen van blokjes bevestigt dat het werd gebruikt voor het maken van vuur.
Het gebruik van vuur kent vele voordelen die opwegen tegen de extra energie gestoken in het verzamelen van deze blokjes. Ook de symbolische en sociale waarde van vuur moet niet worden onderschat.
Dit gebruik van mangaandioxide bij het maken van vuur is niet bekend bij hedendaagse jagers en verzamelaars. Een unieke bevinding dus, die inzicht geeft in de cognitieve vermogens van Neanderthalers. Het gebruik van dit uit zichzelf onbrandbare materiaal ligt niet voor de hand. De kennis en inzicht getoond met dit gebruik van mangaandioxide zijn verrassend en een breuk met de expertise voorheen toegeschreven aan Neanderthalers.
Auteurs: Peter J. Heyes, Konstantinos Anastasakis, Wiebren de Jong, Annelies van Hoesel, Wil Roebroeks en Marie Soressi : Selection and Use of Manganese Dioxide by Neanderthals Scientific Reports | 6:22159 | DOI: 10.1038/srep22159
Dit onderzoek komt voort uit de samenwerking van de Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden met de Faculteit 3mE van de TU Delft, waarbij expertise in Paleolithische archeologie, verbrandingsprocessen en materiaal analyse samenkwam.
Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek NWO (Spinoza Grant 28-548) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (Academy Professor Prize program) en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Amersfoort).