Wetenschapsfilosoof Bas Haring slaat een brug tussen wetenschap en samenleving
In januari 2016 zette wetenschapsfilosoof Bas Haring de verschillende uitdagingen van wetenschapscommunicatie uiteen voor de leden van het Natuurwetenschappelijk Gezelschap Leiden (NGL) en Leidse alumni. De grootste uitdaging is het vinden van een toegankelijke manier om een breed publiek met wetenschap aan te spreken. In zijn lezing zette Haring succesvolle methodes uiteen en ging het dialoog met de aanwezigen aan.
Neem de toehoorder mee op ontdekkingsreis
Een terugkerend thema dat wetenschap toegankelijk maakt is de nieuwsgierigheid die zich uiteindelijk vertaalt in de wetenschap. Volgens Haring is een mate van nieuwsgierigheid noodzakelijk om wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Daarom is het uitdragen van alleen de ontdekking zelf niet voldoende voor de toehoorder. Wetenschap op televisie gaat alleen om resultaten in plaats van de zoektocht tot de ontdekking, waardoor een afstand gecreëerd wordt. Haring heeft in het verleden deelgenomen aan het programma Proefkonijnen. De BNN zoomt slim in op de zoektocht naar de wetenschap. De presentatoren stellen tijdens de show vragen die uit hun nieuwsgierigheid zijn ontstaan en ging juist die beantwoorden. De zoektocht naar antwoorden deed de kijker inzien dat ze het zelf ook kunnen ontdekken. Dit is exact wat Haring ook wil bereiken: wetenschap overbrengen zonder tekst.
Metaforen geven inzicht
Met metaforen kan de wetenschapper de toehoorder ook prikkelen. In de Origin of Species gebruikt Darwin een afbeelding om zijn conclusies helder te weergeven: een boom met vertakkingen vertegenwoordigen vertakkingen en het verloop van het leven in de verloop van tijd. Voor Haring is deze afbeelding een vorm die de conclusies aannemelijk maakt zoals tekst dat niet kan. Een ander veelgebruikt voorbeeld van een tekening als metafoor is het periodiek systeem. Deze afbeelding ordent in diagramvorm de elementen overzichtelijk op basis van gewicht. Dit weergeeft duidelijk de verbanden tussen de elementen.
Vraagstukken ontleden
Éen van de meest succesvolle wetenschappelijke methode om ontdekkingen te doen is het reductionisme. Bij deze methode staat wetenschappelijke nieuwsgierigheid centraal. De onderzoeker haalt het object uit elkaar tot hij dit begrijpt en zet het vervolgens in gedachten weer in elkaar. Haring laat aan de hand van een poster de grote valkuil van deze methode zien. Het risico dat de onderzoeker loopt is dat het afbreken te ver gaat. Bij het ontleden van bijvoorbeeld een stofzuiger is dit risico te overzien: de vezels waaruit de stofzuigerzak bestaat zullen weinig tot niets zeggen over de werking van het apparaat. Bij abstracter onderzoek zoals analyse van het gedrag van de mens aan de hand van het brein, is dit minder duidelijk. Dit gulzig reductionisme schiet dan zijn doel voorbij. Het is aan de wetenschapper om ten allen tijde kritisch te zijn op de redenatie die ingezet wordt, zodat de boodschap het publiek goed bereikt.