Skeletonderzoek biedt inzicht in cultuur Caribische indianen
Archeologe Hayley Mickleburgh onderzoekt hoe lijken ontbinden. Dat helpt bij de reconstructie van veranderingen in begrafenisrituelen van Caribische indianen.
Leidde kolonisatie tot andere grafcultuur?
De Leidse archeologe onderzoekt met hoogleraar Menno Hoogland in het Caribisch gebied wat er veranderde na de komst van de Spanjaarden in 1492. Het was voor indianen gebruikelijk om in foetushouding begraven te worden, in ondiepe kuilen of zelfs in open kuilen. De vraag is hoe zeer die gewoonte veranderde toen het gebied gekoloniseerd werd. Mickleburgh: ‘We weten dat een deel van de inheemse bevolking na verloop van tijd anders werd begraven. Op een christelijke manier: met de armen gekruist over de borst. Ik onderzoek of er andere, wellicht subtielere, veranderingen hebben plaatsgevonden. Maar om de staat en positie van aangetroffen skeletten goed te kunnen begrijpen, moet eerst duidelijk zijn hoe een lijk op volledig natuurlijke wijze ontbindt.’
Weinig bekend over skeletfase
Dankzij forensisch onderzoek is er veel bekend over de vroege fase, als een lijk nog zacht weefsel heeft. Over de fase dat het lichaam een skelet wordt, is veel minder bekend. Mickleburgh is de eerste archeoloog die dit ontbindingsproces onderzoekt. Dat doet ze op een zogeheten decompositiefaciliteit in het Amerikaanse Texas, die in de volksmond body farm is gaan heten. Hier worden lijken bestudeerd voor forensisch onderzoek en de wetenschap. Mickleburgh beschikt over vijf donaties oftewel lijken - de overledenen bepaalden bij leven dat hun lichaam gebruikt mocht worden voor het onderzoek op de body farm.
Van lichaam tot skelet
Na een decompositietraining kon Mickleburgh aan de slag. Van de vijf gedoneerde lichamen plaatste ze er drie in open kuilen en begroef ze er twee. Drie werden in foetushouding gelegd en één zittend. In het warme Texaanse klimaat blijft van een lichaam in de open lucht al na vier maanden alleen het skelet over. Mickleburgh fotografeerde elk dag de veranderingen en maakte daar 3D-modellen van. Door de modellen over elkaar te leggen, wordt precies zichtbaar wanneer welke veranderingen plaatsvonden.
Menselijk ingrijpen
De botten in het skelet kunnen ook gedurende de natuurlijke ontbindingsprocessen verschuiven, en in niet-anatomisch verband worden aangetroffen. Als de handen op de buik lagen, kunnen de handbotjes in de ruggengraat vallen, wanneer het zachte weefsel van de buik verdwijnt. Verschuivingen kunnen natuurlijk ook het gevolg zijn van andere factoren, zoals dieren die een graf overhoop hebben gehaald. Mickleburgh probeert dieren – behalve insecten - zoveel mogelijk te weren. ‘Ik wil alle andere mogelijke factoren uitsluiten die leiden tot een verandering van het graf, om zo het natuurlijke proces van het uiteenvallen van een skelet in kaart te brengen. Hierdoor kunnen archeologen de resultaten van menselijk ingrijpen in het graf beter onderscheiden.’
Meer onderzoek nodig
In het najaar van 2016 graaft Mickleburgh de twee door haar begraven lijken weer op om ze te analyseren. Dat betekent niet dat daarmee het onderzoek is afgerond. Mickleburgh: ‘Een pilotstudie met vijf lijken is te weinig om een model op te bouwen. Maar dit experiment heeft de waarde van dit type onderzoek voor de archeologie bevestigd en al tot nieuwe inzichten geleid.’
Zo blijkt dat bij een zittend lijk de verbinding halverwege de nek als eerste loslaat als de schedel valt. Bij een liggend lijk blijven de nekwervels langer verbonden en begint de eerste breuk tussen het hoofd en de eerste nekwervel. 'Dat zwaartekracht zo’n verschil maakt lijkt logisch, maar tot nu toe werd hetzelfde model gebruikt voor interpretatie van skeletten in verschillende houdingen.'
Mickleburgh hoopt met een nieuwe beurs nog dertig nieuwe donaties te onderzoeken. Ook wil ze de fotografische data van ongeveer duizend lijken analyseren die andere body farms beschikbaar stellen.
Sporenonderzoek
Archeologen én forensisch onderzoekers zijn heel benieuwd naar haar onderzoeksresultaten die in vaktijdschriften worden gepubliceerd. 'Het is heel nuttig om te weten welke natuurlijke factoren de uiteindelijke staat en positie van een skelet bepalen. Dan kun je beter inschatten of er gerommeld is met een lijk.’
Veel publiciteit
Het onderzoek leidt tot veel aandacht in de media. Iedereen wil weten hoe een jonge archeologe van 31 jaar zoiets volhoudt. Mickleburgh: ‘Dit soort experimenten zijn van grote wetenschappelijke waarde en ik vind het geen moment griezelig of naar. Waarschijnlijk omdat ik weet dat deze mensen bij leven hebben besloten dat ze graag op deze manier willen bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek. We gaan zeer respectvol om met hun bijzondere donaties.’
(LvP)
Klimatologische omstandigheden
Hoe snel een lichaam ontbindt hangt sterk af van de temperatuur, vochtigheid en de mate waarin insecten actief zijn. Mickleburgh kan maar ten dele de omstandigheden van het Caribisch gebied nabootsen. In Texas is het in de zomer rond de 40 graden. De temperatuur ligt wat hoger dan in de Cariben, en daar is het ook vochtiger. In de directe zon en hitte kan een lichaam snel mummificeren (uitdrogen), omdat bacteriën en insecten als maden minder goed gedijen in een droog en warm klimaat. Natuurlijke mummificatie komt veel voor op de decompositiefaciliteit in Texas, die de mogelijkheid biedt om dit proces in het verleden te bestuderen.