Veel overbodig werk in het bestuursrecht
Inefficiënt en eigenlijk ook niet eerlijk. Zo noemt de kersverse hoogleraar Staats- en bestuursrecht Ymre Schuurmans het feit dat burgers alleen in specifieke gevallen gezamenlijk tegen de overheid kunnen procederen. Oratie op 20 november.
Zwarte Pieten en oldtimers
De Monstertruckaffaire, de grens voor ontheffing van wegenbelasting op oldtimers verhogen van 25 naar 40 jaar, vluchtelingen wier asielaanvraag is afgewezen, Sinterklaas laten vergezellen door Zwarte Pieten… Het zijn voorbeelden van gevallen waarin meerdere, soms zelfs heel veel burgers afzonderlijk een zaak dienen aan te spannen tegen een overheidsinstantie (bestuursorganen van gemeente, provincie, rijk). Terwijl de burgers in elk van de zaken hetzelfde willen bereiken.
Omgevingsrecht is uitzondering
In Nederland is samen procederen alleen mogelijk in het geval één besluit verschillende burgers tegelijk raakt, zoals het geval is bij een milieu- of bouwvergunning (omgevingsrecht). Hebben burgers bezwaren tegen de regel of het beleid, waarop uitvoeringsbesluiten zijn gebaseerd, dan staat geen gemeenschappelijke procesgang open. ‘Dat ze hun krachten niet kunnen bundelen is inefficiënt en het kan oneerlijk uitpakken’, stelt Schuurmans in haar werkkamer in het Kamerlingh Onnes Gebouw. ‘De een kan immers een goede advocaat betalen, de ander niet.‘ In de meeste Europese landen en bijvoorbeeld in de Verenigde Staten kunnen burgers die tegen de consequentie van een bepaalde regel of wet opkomen, wél samen een zaak aanspannen. En meer dan dat: ze kunnen tegen de wet- en regelgeving en het overheidsbeleid zelf procederen.’
Bang voor vloedgolf
Waarom is de wet op dit punt in Nederland anders dan elders? ‘Dat heeft met twee dingen te maken’, aldus Schuurmans. Het ene is dat men bang is voor een vloedgolf van zaken, het andere is de opvatting over de parlementaire democratie: daarin zijn de burgers vertegenwoordigd en het parlement controleert wet- en regelgeving al. In het bestuursrecht kan de burger dus alleen procederen als die in zijn of haar specifieke geval verkeerd uitpakt.‘
Wetenschapper is geen lobbyist
Kan Schuurmans nog iets doen om te bevorderen dat de wet verandert? ‘Lobbyen vind ik niet een taak van de wetenschapper. Die moet onderzoeken wat er gebeurt en over de grens kijken naar andere landen, rechtsvergelijkend onderzoek doen. Hoe werkt het daar en wat zijn de nadelen en de problemen waar men tegenaan loopt? En daarover vervolgens publiceren.’ Toch is verandering niet denkbeeldig. Zo is er de mogelijkheid dat er Europese regelgeving komt. En dan is er nog iets héél anders, namelijk de digitalisering van de procesgang die wordt ingevoerd. Digitalisering leidt onvermijdelijk ook tot standaardisering. ‘Wellicht komen er standaardformulieren voor veel voorkomende zaken.’
Digitalisering als breekijzer
Door de digitalisering kan de rechter ook een veel beter zicht krijgen op gelijkluidende zaken die bij rechtbanken elders in Nederland aanhangig worden gemaakt, meent Schuurmans. ‘Nu is bijvoorbeeld de Ombudsman veel beter geïnformeerd over het aantal burgers dat getroffen wordt door bepaalde wet- en regelgeving dan de rechter omdat bij de Ombudsman veel ongenoegen van burgers samenkomt. Het is niet ondenkbeeldig dat het straks voor de rechtermogelijk is om, met behulp van een soortgelijk programma als we nu in Blackboard gebruiken om plagiaat door studenten op te sporen, snel te overzien of een zaak uniek is of niet. Digitalisering kan dus heel goed de inefficiëntie van het systeem aan het licht brengen.’
(16 november 2015/CH)
Prof.mr. Ymre Schuurmans (38) studeerde rechten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, promoveerde daar en werd in Leiden aangesteld als universitair docent en vervolgens bevorderd tot universitair hoofddocent. Sinds 1 september 2014 is ze hoogleraar Staats- en Bestuursrecht.