Van Leidse Pilgrim tot Amerikaanse president
De Pilgrim Fathers woonden begin 17e eeuw in Leiden voordat ze in Amerika hun kolonie stichtten. Maar liefst negen Amerikaanse presidenten stammen van hen af. De universiteit speelde een belangrijke rol in het leven van de Pilgrims.
Huwelijksrecht en Thanksgiving
De Leidse periode was voor de Pilgrim Fathers een vormende episode, stelt de Amerikaanse historicus Jeremy Bangs, directeur van het Leiden American Pilgrim Museum. Hij deed uitvoerig onderzoek naar hun verblijf hier en schreef het vuistdikke boek boek Strangers and Pilgrims (2009). Zo introduceerde de groep in Amerika het civiele huwelijk, een constructie die rechtstreeks gebaseerd is op het Hollandse huwelijksrecht uit die tijd. Thanksgiving, het oogstfeest dat de pelgrims begonnen, is waarschijnlijk mede geïnspireerd op het Leidse 3 october feest. En dat zijn lang niet de enige voorbeelden.
Waarom de pelgrims naar Leiden vluchtte
Maar eerst de vraag: waarom streken de pelgrims in Leiden neer? De groep Engelse puriteinse protestanten verbrak begin 17e eeuw de banden met de Engelse staatskerk omdat deze de reformatie niet juist zou interpreteren. Om te ontsnappen aan vervolging vluchtten ze naar Amsterdam waar zij zich aansloten bij Engelse vluchtelingen die daar al woonden. Die oudere Engelse groep raakte in Amsterdam in allerlei schandalen betrokken en daarom zochten de puriteitse protestanten in 1609 een andere bestemming. Het werd Leiden omdat bekend was dat de stad vluchtelingen opnam en verschillende godsdiensten tolereerde.
Negen presidenten stammen af van Leidse pilgrims
Genealogisch onderzoek wijst uit dat Barack Obama via zijn moederskant rechtstreeks afstamt van de Leidse pilgrimfamilie Blossom. Thomas en Anne Blossom hadden zes kinderen waaronder Elizabeth en Peter. Obama is een verre nazaat van Elizabeth. En dat is niet het enige opzienbarende. De oud-presidenten George Bush senior en junior stammen af van de zoon Peter. Obama en Bush zijn dus verre neven van elkaar! Ook de presidenten John Adams, John Quincy Adams, Ulysses Grant, Calvin Coolidge, Zachary Taylor en Franklin Delano Roosevelt zijn nazaten van de Leidse Pilgrims.
Universiteit bood kapel aan
De Leidse universiteit stelde zich welwillend op tegenover deze nieuwe Engelse vluchtelingen, aldus Bangs. Ze mochten gebruik maken van een kapel van de universiteit, de Faliede Bagijnenkerk aan het Rapenburg. De kapel deed doordeweeks dienst als schermschool, maar op zondag werd er niet geschermd dus mochten de Engelsen hier hun diensten houden.
Pelgrims leerden van theologische debatten
Twee prominente leden schreven zich in aan de universiteit. Voorganger John Robinson, voormalig docent theologie en decaan in Cambridge, volgde de theologische debatten. Hij raakte bevriend met belangrijke theologen als Johannes Polyander en Festus Hommius. In die jaren woedde er een explosief conflict tussen twee andere theologen: de strenge protestant Franciscus Gomarus en de minder steile Jacobus Arminius. Hoewel Robinson de kant koos van Gomarus, was hij ook geïnteresseerd in wat Jacobus Arminius te zeggen had. Bangs: ‘Robinson was een van de weinigen die de toespraken van beiden bezocht.’
Juridische bescherming
Inschrijving bij de universiteit bood naast kennis ook een ander belangrijk voordeel: juridische bescherming. Studenten vielen onder het universiteitsrecht en konden dus niet zomaar vervolgd worden. Hier maakte vooral Thomas Brewer gretig gebruik van. Hij financierde de Pilgrim Press, een illegale uitgeverij die pamfletten en boeken maakten om de publieke opinie in Engeland te beïnvloeden.
Op reis met de pedel
Die in Leiden gedrukte geschriften ondermijnden het gezag van de Engelse staatskerk. Brewer werd op verzoek van de Engelse ambassadeur tijdelijk gevangen genomen. Maar Brewer kon niet vervolgd worden omdat hij onder het Leidse universiteitsrecht viel. De universiteit stelde een eigen onderzoek in en gaf die opdracht aan… Polyander, de vriend van Robinson. Bangs: ‘Brewer moest zich wel verantwoorden voor de Engelse koning. De pedel van de universiteit begeleidde hem op zijn reis naar de haven van Rotterdam om hem zo lang mogelijk te beschermen.’
Verdedigingswerken en anatomiekennis waarschijnlijk gebaseerd op Leidse colleges
Ook andere Pilgrims volgen naar alle waarschijnlijk colleges aan de universiteit. Het kan haast niet anders, zo stelt Bangs, dat Myles Standish, de militaire adviseur van de pelgrims, colleges bijwoonde van Ludolf van Ceulen. Deze colleges stonden onder toezicht stonden van de beroemde legeringenieur Simon Stevin. Standish was later in Amerika verantwoordelijk voor het stadsplan en de verdedigingswerken rond het dorp in Plymouth en deze komen overeen met de innovatieve ideeën van Stevin in die tijd. Ook pilgrimarts Samuel Fueller, die later in Amerika vermaard werd vanwege zijn anatomiekennis, heeft vermoedelijk veel geleerd in Leiden. Bangs: ‘Zijn expertise is waarschijnlijk mede gebaseerd op zijn bezoeken aan het anatomisch theater van de universiteit waar lichamen ontleed werden.’
Pelgrims verlaten Leiden
Het leven in Leiden was zwaar voor textielarbeiders, het beroep van vele pelgrims. Ook dreigde er een hervatting van de oorlog tegen de Habsburgers en dit betekende veel meer Engelse bemoeienis met Nederland. Bovendien konden de meesten niet helemaal aarden in de volgens hen te losbandige Leidse samenleving. Daarom trok een grote groep Leidse pelgrims in 1620 naar Amerika om daar hun eigen kolonie te stichten. In de Verenigde Staten worden ze gezien als de Founding Fathers van het moderne Amerika.
Overigens verlieten lang niet alle pelgrims Leiden. Robinson was van plan om zich later bij de groep aan te sluiten, maar stierf in 1625 in Leiden. Net als enkele andere pelgrims werd hij begraven in de Pieterskerk. De familie Blossom vertrok in 1629 naar Plymouth. Drie van hun kinderen zijn eveneens begraven in de Pieterskerk.
Lessen in vrijheid en tolerantie
President George Bush sr. refereerde hier aan toen op 17 juli 1989 Leiden bezocht en in dezelfde Pieterskerk een toespraak hield. ‘I am glad to be back with my cousins, because we fondly remember Aunt Abigail back there those many years ago.’ Die opmerking werd met gelach beloond. Hierna merkte hij, iets serieuzer, op: ‘And it was here in Leiden that the Pilgrims came to escape persecution - to live, work, and worship in peace. In the shadow of the Pieterskerk, they found the freedom to witness God openly and without fear. (…) And it was from this place the Pilgrims set their course for a New World. In their search for liberty, they took with them lessons learned here of freedom and tolerance.’
(LvP)