Oog voor asymmetrie onthult grote patronen in evolutie
Evolutiebioloog Menno Schilthuizen zoekt evolutiepatronen achter asymmetrische vormen bij dieren. Van bijna geen enkel dier is de linkerhelft namelijk precies hetzelfde als de rechterhelft. Schilthuizen, hoogleraar Kenmerkevolutie en Biodiversiteit aan de Universiteit Leiden en werkzaam bij Naturalis, vertelt erover in zijn oratie op 27 juni.
Regel doorbroken
Schilthuizen, expert in slakken en insecten, is vooral geïnteresseerd in asymmetrische geslachtsorganen. ‘Veel insecten, spinnen en wormen hebben asymmetrische geslachtsorganen. Maar ook veel zoogdieren, zoals herten, varkens, kamelen, schapen en eekhoorns hebben een asymmetrische penis.
Ook ons eigen hart en onze ingewanden zijn niet symmetrisch. Veel kreeften en krabben hebben een grote en een kleine schaar. En slakkenhuisjes draaien ofwel met de klok mee, ofwel ertegenin.‘Om goed te kunnen zwemmen, lopen of vliegen moeten dieren links en rechts gelijk zijn en de meeste soorten hebben dan ook een tweezijdig symmetrische bouw. Maar kennelijk kan die regel worden doorbroken’, zegt Schilthuizen. ‘We hebben geen idee waarom. Het is een braakliggend terrein.’
Experts
Schilthuizen richt zich op het ontstaan van links-rechts symmetrie en asymmetrie omdat het een van de grote overkoepelende patronen in de evolutie is. Net als andere grote evolutionaire innovaties (het oog, vliegvermogen, metamorfose) is het vele keren onafhankelijk geëvolueerd. Het heeft tot nu toe vreemd genoeg weinig aandacht gekregen, terwijl het makkelijker te bestuderen is: het komt bij bijna alle groepen organismen voor. Naturalis is volgens Schilthuizen de juiste plek om dit patroon nader in kaart te brengen, omdat er experts werken die thuis zijn in verschillende dier- en plantengroepen. Hij wil bovendien met zijn onderzoek, dat deels in Maleisië plaatsvindt, een brug slaan naar het Instituut Biologie Leiden. Hier werken onderzoekers aan modelorganismen, zoals de poelslak of de zebravis, waarvan zij de genetica kunnen ophelderen.
Video 'The beauty of asymmetry'
Curriculum Vitae
Menno Schilthuizen (1965) promoveerde aan de Universiteit Leiden in 1994, deed daarna twee postdocs aan Wageningen Universiteit en werkte van 2000 t/m 2006 aan het Institute for Tropical Biology and Conservation in Maleisie. Sinds 2007 werkt hij als onderzoeker bij Naturalis. Tussen 2007 en 2012 was hij bijzonder hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen. Sinds 1 januari 2013 is hij hoogleraar ‘Kenmerkevolutie en biodiversiteit’ aan de Universiteit Leiden.