Donatie microfilms maakt Syrische handschriften weer toegankelijk

Door de onrust in het Midden-Oosten zijn vele oude Syrische handschriften niet meer beschikbaar of zelfs vernietigd. Hoogleraar Oude Testament Bas ter Haar Romeny ontving 77 microfilms van Syrische handschriften waardoor hij en promovendi er toch onderzoek naar kunnen doen.

Unieke collectie

Romeny kreeg de collectie onlangs van de Groningse onderzoeker Gerrit Reinink die nu met pensioen is. De Rijksuniversiteit Groningen heeft de onderzoeksgroep over Syrische taal en cultuur opgeheven en alleen Leiden en Nijmegen faciliteren nog dit onderzoek. Het Syrisch was de standaardtaal voor christenen in het Midden-Oosten. De 77 microfilms, films met een soort dia’s, omvatten circa 100 Syrische handschriften van de 6e tot en met de 19e eeuw en zijn afkomstig uit landen als Libanon, Syrië, Turkije, Irak en Iran. Romeny noemt de collectie om meerdere redenen uniek.

Bas ter Haar Romeny met een microfilm van een kopie van een 9e eeuws handschrift met vertalingen van Theodorus van Mopsuestia die verketterd werd.

Verdwenen handschriften

Door het geweld in het Midden-Oosten zijn veel Syrische handschriften niet toegankelijk voor onderzoek. Romeny: ‘Ze zijn vernietigd of niet beschikbaar omdat het gevaarlijk is om onderzoek te doen naar christelijke bronnen in landen waar christenen onderdrukt worden. Deze collectie bevat tenminste vijf handschriften die in Irak verdwenen zijn.’ De handschriften zijn historische teksten en commentaren op de Bijbel. ‘De christenen in het Midden-Oosten deden dat vaak op een heel encyclopedische manier. Ze gebruikten commentaren op de Bijbel als een kapstok om kennis aan op te hangen. Ze verwerkten er hun kennis van fysica, biologie en culturele gebruiken in waardoor wij nu inzicht krijgen in hun kennis en tradities.’

Een oude Syrische tekst op microfilm

Sigarenkistjes

Reinink bestelde de microfilms gedurende zijn carrière en stopte de rolletjes in doosjes en sigarenkistjes. Romeny: ‘De meeste films zijn nog in goede staat. Maar ze worden brokkelig als je ze vaak gebruikt. Daarom willen we de films zo snel mogelijk digitaliseren.’ Hij pakt een sigarendoos waarin films zitten van een 17e- eeuwse kopie van een 9e-eeuws handschrift met vertalingen van het Griekse werk van Theodorus van Mopsuestia. Zijn interpretatie van de Bijbel werd later als ketters beschouwd en Griekse christenen vernietigden zijn teksten. Maar veel Syrische christenen bleven hem volgen en kopieerden eeuwenlang zijn teksten waardoor die bewaard zijn gebleven.

Ooggetuigenverslagen

Hij wijst naar een andere doos: daar zit een 7e-eeuwse tekst in die verslag doet van het ontstaan van de islam. Er bestaan wereldwijd slechts enkele van dit soort ‘ooggetuigenverslagen’ uit die tijd. Bijna alle historische teksten over het ontstaan van de islam dateren van eeuwen later.

Leiden aantrekkelijker

Romeny heeft de collectie sinds een maand in bezit en er maken al twee promovendi gebruik van. Sommige teksten zijn ook beschikbaar in bibliotheken in Londen, Parijs of Sint-Petersburg. Maar deze bibliotheken hebben niet zo’n brede collectie en bieden al hun handschriften nog niet digitaal aan. Romeny: ‘Het bijzondere is dat we nu in Leiden ál deze manuscripten kunnen bestuderen, terwijl je voorheen naar zowel Parijs, Londen als Sint- Petersburg moest gaan. Ik verwacht dat dit materiaal de aantrekkingskracht van Leiden op het gebied van het Midden-Oosterse christendom nog verder zal vergroten.’

De bijzondere collectie microfilms bevindt zich nog in doosjes en sigarenkistjes.

Levend erfgoed

Dat geldt niet alleen voor gretige onderzoekers die de geschiedenis uit lang vervlogen tijden bestuderen. ‘Hedendaagse christenen uit het Midden-Oosten die in Europa wonen lezen en becommentariëren deze oude handschriften nog altijd. Dit is levend erfgoed.’ De hoogleraar Oude Testament en oosters christendom probeert financiers te vinden om de collectie te kunnen digitaliseren zodat ze wereldwijd toegankelijk wordt. ‘Ik hoop dat we geldbronnen in Nederland kunnen vinden. Buitenlandse instellingen hebben ook interesse, maar dan bestaat de kans dat de collectie weer vertrekt uit Leiden.’

(2 oktober 2013 - LvP)

assyriology