Chemische gereedschapkist in de strijd tegen kanker
Chemische stoffen maken, om biologische vragen mee op te lossen. Wouter van der Linden vat even kort de chemische biologie samen. Daaraan levert hij zijn bijdrage met stoffen die uiteindelijk behulpzaam zijn in de strijd tegen kanker: ‘Dus niet de medicijnen zelf, maar een chemische gereedschapskist om medicijnen te ontwikkelen.’ Wouter promoveerde op 22 december.
De balans van medicijnen is wankel. Het is eigenlijk de vraag wie er eerder dood gaat aan kankertherapie, de kankercellen of de mens zelf. Gelukkig zijn kankercellen vaak gevoeliger voor remmers dan andere cellen. Bortezomib is zo’n remmer. Het medicijn wordt sinds 2003 gebruikt tegen bepaalde vormen van leukemie in de 3e lijn kankertherapie, wanneer andere therapie niet werkt. Het medicijn wordt tegenwoordig ook in de 2e lijntherapie ingezet en soms in de 1e lijn, in combinatie met andere chemo. Maar de bijwerkingen zijn hevig. Onderzoekers vragen zich af of het medicijn wel doet wat het verondersteld wordt te doen.
Chemische stoffen maken
Om dit vraagstuk op te lossen maakt Van der Linden chemische stoffen in het lab voor bio-organische synthese. Die stoffen leggen de ene activiteit van een enzym in de cel stil en de andere niet. Het is behoorlijk lastig om die stoffen te maken. Hij is op zoek naar stofjes die heel selectief werken of met een bepaalde combinatie van effecten.
Vuilniswagen
De kunst is om remmers zo precies te maken, dat ze aangrijpen op een specifiek eiwit in de cel dat inderdaad geremd moet worden. In het onderzoek van Van der Linden heet het eiwit dat geremd moet worden het ‘proteasoom’. Het proteasoom is een eiwit met de hele belangrijke functie van de vuilniswagen van de cel, die werkt volgens een strak schema. Anders gaat de cel ten onder aan zijn eigen rotzooi. De vuilniswagen proteasoom ruimt eiwitten op door lange eiwitketens in stukken te knippen. Dat kan op drie manieren, afhankelijk van waar de knip in de keten komt.
Vuilniswagen op de rem
Op dat punt komt Van der Linden in actie. Hij ontwikkelt selectieve remmers voor de verschillende knipfuncties van het proteasoom. Zo kan onderscheiden worden welke van deze drie acties van het proteasoom je moet remmen in de strijd tegen kanker, en in welke mate. Oftewel, welke opruimactie moet de vuilniswagen juist niet of maar gedeeltelijk uitvoeren, zodat de kankercel ten onder gaat.
Stanford
De uitgebreide biologische testen laat Van der Linden graag over aan de collega’s met wie hij samenwerkt. Die testen op kweek, op muizen of op weefsel dat van mensen is afgenomen. Zo kan een optimaal profiel om het proteasoom te remmen in de strijd tegen kanker opgehelderd worden. Zelf gaat Van der Linden een postdoc-onderzoek doen aan de Stanford University in Californië. Daar werken de pioniers al vele jaren op het grensvlak van de chemie en biologie.
Promotie
Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen
Leiden Institute of Chemistry - Bio-organic synthesis
Wouter van der Linden
Titel: ‘Towards subunit specific proteasome inhibitors’
Datum: Donderdag 22 december 2011
Promotor: Prof.dr. H.S. Overkleeft