Landelijk centrum voor nanoscopie gaat inzoomen op details van de cel

21 oktober 2010

Vanaf april 2011 staat in Leiden dé nationale faciliteit voor elektronenmicroscopie. Hier kunnen wetenschappers meer details van celstructuren zichtbaar maken dan nu in Nederland mogelijk is. Tien universiteiten en onderzoeksorganisaties werkten samen om de faciliteit voor elkaar te krijgen.

Atoomstructuur in het aquareovirus (afbeelding dr. Hong Zhou)

Nederlands Centrum voor Elektronen Nanoscopie

Geen enkele Nederlandse organisatie had genoeg geld, kennis en ervaring om de miljoenen kostende faciliteit alleen op te zetten. Daarom bundelden tien organisaties hun krachten in het Nederlands Centrum voor Elektronen Nanoscopie (NeCEN). De uitnodiging om het NeCEN te vestigen in het Leidse Cel Observatorium op het Bio Science Park kwam van Medical Delta, een samenwerkingsverband tussen de gemeenten Leiden, Delft en Rotterdam, de in deze steden gevestigde universiteiten en de provincie Zuid-Holland.

Twee microscopen

Het NeCEN krijgt twee cryo-transmissie-elektronenmicroscopen. De subsidie voor de eerste microscoop werd al in mei toegekend door de De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Deze microscoop van € 6,1 miljoen is inmiddels aangekomen in Leiden maar zit nog ingepakt. Geld voor de tweede werd aangevraagd bij het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Deze week werd bekend dat ook de aanvraag voor de tweede is gehonoreerd. De EFRO-subsidie was mogelijk door co-financiering door de provincie Zuid Holland, het ministerie van Economische Zaken, de Universiteit Leiden en de gemeenten Delft, Leiden en Rotterdam.

De cryo-transmissie-elektronenmicroscoop Tritan Kios.

Atoomstructuren in virussen

De twee cryo-transmissie-elektronenmicroscopen maken het mogelijk om heel kleine structuren te bestuderen. Eerder dit jaar wist dr. Hong Zhou van de University of California, Los Angeles (UCLA) met een vergelijkbare microscoop zelfs atoomstructuren in virussen zichtbaar te maken. Dat was nog niet eerder gelukt met een elektronenmicroscoop. De vestiging van NeCEN betekent dan ook een enorme impuls voor onderzoek naar het voorkómen, vaststellen en behandelen van ziekten. Nog dieper kijken wordt mogelijk, bijvoorbeeld naar de wisselwerking tussen ziekteverwekkers en gastheren bij infectieziekten, moleculaire processen die kanker veroorzaken of de interactie tussen geneesmiddelen en target-eiwitten. Niet alleen universiteiten en onderzoeksorganisaties, maar ook bedrijven zullen de apparatuur gaan gebruiken.

Cel Observatorium

De microscopen zijn zo groot, dat in het Cel Observatorium nieuwe ruimtes van zes meter hoog nodig zijn om ze op te stellen. Hierin komt ook werkruimte voor de wetenschappers die de microscopen gaan gebruiken. Het Cel Observatorium maakt deel uit van de Faculteit der Wis- en Natuurkunde van de Universiteit Leiden en is het hart van het Leidse Life Science Onderzoek. Verschillende vormen van microscopie worden er gecombineerd. De komst van NeCEN betekent ook een versterking van het Leidse Bio Science Park waarin het Cel Observatorium is gelegen.

Aflevering van de eerste microscoop bij het Cel Laboratorium in oktober. De omvang van de vrachtauto geeft een indicatie van de omvang van het apparaat.

Betrokken partners

De partners die in NeCEN samenwerken zijn: de Universiteit Leiden, het Leids Universitair Medisch Centrum, de TU Delft, het Erasmus Medisch Centrum de Universiteit van Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen, de TU Eindhoven en de instituten NKI Nederlands Kanker Instituut (NKI), Institute for Atomic and Molecular physics (AMOLF) en het Universitair Medisch Centrum St. Raboud hebben zich aan NeCEN verbonden. Ook FEI, een innovatief bedrijf gespecialiseerd in elektronentechnologie, heeft aangegeven zich te willen aansluiten.

Open toegang voor bedrijven

NeCEN zal bestaan uit twee onderdelen: NeCEN Science voor wetenschappelijk onderzoek en NeCEN Open Access, open faciliteit voor bedrijven. De EFRO-subsidie is vooral toegekend voor het bedrijfsgerichte onderdeel. Door NeCEN zullen dus niet alleen wetenschappers nieuwe kennis ontwikkelen; bedrijven kunnen deze deze kennis toepassen in hun technologie en productontwikkeling. Dat bedrijven echt geïnteresseerd zijn in het centrum, blijkt wel uit de tien steunbrieven van bedrijven, variërend van Danone tot DSM, die in de EFRO-aanvraag zijn opgenomen.