Wat nu, vasthouden aan het noodrecht of toch een spoedwet?
Negatieve ambtelijke adviezen lieten eerder zien dat het uitroepen van een asielcrisis op grond van het vreemdelingennoodrecht vanuit democratisch en rechtsstatelijk oogpunt niet aanvaardbaar is. Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht, licht in Nieuwsuur toe welke hordes bij zowel bij de inzet van het vreemdelingennoodrecht (via een asielcrisisnoodmaatregel) als een spoedwet, die wel als een tweede mogelijkheid wordt genoemd, genomen dienen te worden.
Premier Schoof kwam vrij snel in het debat over de inzet van het vreemdelingennoodrecht (in het debat steeds 'noodwet' genoemd) in problemen. Onleesbare ministerraadstukken die grotendeels zwart waren gelakt leidden tot irritatie en de Kamer wilde ook steeds weer weten waar de Premier nu eigenlijk precies voor staat. Schoof zei zelf het gevoel te hebben klem te worden gezet en de coalitiepartijen wreven hem al duidelijk aan dat hij slechts de hoogste ambtenaar is, niet meer dan een uitvoerder, zo berichtte Nieuwsuur.
Voermans zegt dat volgens artikel 68 van de Grondwet er eigenlijk geen stukken waarover nog een besluit moet worden genomen in de minsterraad hadden mogen worden vrijgegeven. ‘Nu is dit op aandringen van de Kamer toch eerder gebeurd, wat zeer ongebruikelijk is en een ongekend precedent schept.’
De vrijgegeven stukken laten zien dat ambtenaren van Binnenlandse Zaken en Justitie en Veiligheid vinden dat inzet van het vreemdelingennoodrecht (uitroepen asielcrisis) in de huidige situatie niet mogelijk is en als dat wel zou gebeuren dat strijdt met rechtsstaat, Grondwet en democratie - zaken die niet te rijmen zijn met de bijzondere verantwoordelijkheid die de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties draagt hoeder als hoeder van Grondwet en democratische rechtsstaat draagt.
Ook Voermans ziet niet in hoe het uitroepen van een asielcrisis te rechtvaardigen zou zijn. Dat kan alleen als zich plotseling 'bijzondere omstandigheden' zoals een ramp, oorlog of epidemie zich voordoen. Dingen die zich ineens voordoen en die je als overheid niet kunt beïnvloeden, maar die je overkomen. De huidige crisis is, zoals staatssecretaris Van der Burg al in 2022 aan de Tweede Kamer liet weten, geen asielcrisis. De instroom van vluchtelingen blijft over de jaren heen redelijk constant: Nederland is een middenmoter in de EU als het gaat om de opvang van asielzoekers. De huidige crisis is vooral een opvangcrisis, waarvoor de oplossing binnen de macht van de Nederlandse overheid ligt. En omdat er geen sprake is van een asielcrisis zijn er dus ook geen 'bijzondere omstandigheden' die ook maar het begin van een dragende motivering zouden kunnen vormen voor het inzetten van vreemdelngennoodrecht. Een besluit om dat toch in te zetten zou onrechtmatig zijn en ook onuitvoerbaar. De rechter zal er korte metten mee maken. Toch doorzetten vormt 'een muur waar men tegenaan loopt’, aldus Voermans.
Wat volgens Voermans wel kan is een voorstel voor een spoedwet in te dienen die door de Tweede en de Eerste Kamer via de reguliere wetgevingsprocedure wordt behandeld. 'Dit kan heel snel', al liggen in de Eerste Kamer de meerderheden echter wel anders dan in de Tweede Kamer. Dit zou mogelijk een struikelblok kunnen vormen.
Als de route van de spoedwet gevolgd gaat worden moet er in ieder geval ook goed rekening worden gehouden met de Europese regels. Een tijdelijke opschorting van alle asielprocedures, waar het kabinet op uit lijkt, is in ieder geval niet mogelijk. Daartegen verzet het Europese recht zich, aldus Voermans.
Meer weten?
Bekijk de Nieuwsuur-uitzending
Lees ook het opiniestuk van Voermans in het NRC Met artikel 68 Grondwet probeert NSC zijn ziel terug te kopen (€)
Foto: Tinjey Injury via Unsplash