De kwestie: mag de rechter op de politieke stoel gaan zitten?
De uitspraak van het Gerechtshof Den Haag, dat Nederland de export van wapenonderdelen naar Israël moet staken, gaat de Nederlandse Staat bij de Hoge Raad aanvechten. De regering is van mening dat het buitenlands beleid binnen het politieke domein valt en niet binnen de Rechtspraak. Geerten Boogaard, hoogleraar Staatsrecht, bespreekt de kwestie in de Volkskrant.
Verdrag boven nationale wet
Rechters, politici en ook rechters van het Hof zijn dezelfde mening toegedaan. Dit is in strijd met Trias Politica, ook wel de driemachtenleer genoemd. Rutte noemt het ‘een politieke kwestie’ en meent dat het kabinet zelf over het buitenlandbeleid gaat. De zaak is vergelijkbaar met de eerdere controversiële uitspraak in de Urgenda zaak.
Belangenorganisaties proberen steeds vaker via de rechter, in plaats van via het kabinet, beleid te bepalen, door naleving van internationale verdragen bij de rechter af te dwingen. Artikel 94 van de Grondwet schrijft voor dat internationale verdragen, het Wapenexportverdrag in dit geval, voorrang hebben op nationale wetgeving. Ook speelt mee, dat er in deze zaak risico is op schendingen van het humanitaire oorlogsrecht in Gaza, aldus de Volkskrant.
Overlap politieke en gerechtelijke domein
De Hoge Raad zegt dat de regering en het parlement veel vrijheid hebben bij het maken van politieke beslissingen. Het is de verantwoordelijkheid van de rechter om te toetsen of er bij de besluitvorming binnen de grenzen van het recht is gebleven. Met name op dit grensvlak – wat Boogaard de ‘overlapcategorie’ noemt - ontstaat frictie tussen het politieke en gerechtelijke domein en rijzen vragen uit met name de rechts politieke hoek.
Boogaard vindt dat ‘de rechter niet persé politiek bezig is, omdat een uitspraak politieke consequenties heeft. Rechtspraak is nu eenmaal niet waardenvrij.’ Ook zegt Boogaard het moeilijk te vinden, dat grote internationale zaken vanuit het civiel recht worden benaderd. ‘Het is alsof je een ijsbeer door het kattenluikje probeert te duwen.’
Meer weten?
Lees het volledige Volkskrant artikel (€).
Foto: Tingey Injury Law Firm via Unsplash