'Chimpansees staan eerder op om hun concurrenten voor te zijn'
Met veldonderzoek onderzoekt primatoloog Karline Janmaat of chimpansees goed kunnen plannen als ze voedsel zoeken. Ze ontdekte iets in het oerwoud van Ivoorkust dat haar onderzoek deed kantelen. In het alumnimagazine Leidraad vertelt Janmaat over haar 'Eureka' moment.
Onderzoek is vragen stellen, twijfel en onzekerheid, in kleine stappen wijzer worden. En soms weet je opeens iets zeker: Eureka! In Alumnimagazine Leidraad van de universiteit Leiden vertellen wetenschappers in de rubriek 'Eureka!' hoe ze tot dat ene inzicht zijn gekomen dat het verloop van hun carrière heeft bepaalt. Hadden zij een magische ingeving of was hun vondst vooral het resultaat van hard zwoegen? Dit artikel is afkomstig uit de oktober 2022 editie van Leidraad.
'Mijn Eurekamoment had ik in het Taï National Park in Ivoorkust. Met mijn team probeerde ik te ontdekken in hoeverre chimpansees gebruikmaken van hun langetermijngeheugen in hun zoektocht naar voedsel. Gaan ze doelbewust naar bomen die ze maanden of jaren daarvoor ook al bezochten? We probeerden een groepje chimpansees zoveel mogelijk dagen achtereen te volgen.
Op een ochtend verliet ik al om half 5 's ochtends ons basiskamp om op tijd te zijn bij het nest van chimpansee Isha. Het viel me op dat zij soms heel vroeg opstond om eten te zoeken. Die ochtend ging ze nog voor zonsopgang op pad. Ik had al een vermoeden waar ze heen ging: die vijgenboom waarvoor ze vaker vroeg opstond. Met behulp van de boomlocaties op mijn gps trof ik haar inderdaad bij haar vijgenontbijt aan. Toen het lichter werd kwamen er steeds meer vogels en kleine apen op de vijgenboom af en toen viel het kwartje: Isha staat waarschijnlijk zo vroeg op om haar concurrentie voor te zijn. Ik mailde mijn professor in Leipzig en hij was verrast. Al ruim dertig jaar was er onderzoek gedaan naar chimpansees in dit oerwoud en deze strategie was nog niet eerder beschreven. We controleerden alle data en ook andere chimpansees bleken vooral voor vijgen extra vroeg op te staan.'
'Dit was een onderzoek over planning, maar het liep totaal anders dan gepland'
Reistijd
'Bij het analyseren van de data kwam de tweede verrassing. Ik verwachtte dat als chimpansees vijgen konden ruiken, ze wellicht eerder vertrokken omdat hun zintuigen geprikkeld werden. Maar ze stonden juist extra vroeg op als de vruchten verder weg waren. De enige logische verklaring hiervoor is dat chimpansees rekening houden met reistijd en flexibel kunnen plannen. Dit was een onderzoek over planning, maar het liep totaal anders dan gepland.'
Tekst: Linda van Putten