Anne Marieke van der Wal-Rémy: ‘Ook de Instagram influencer moet als historische bron bewaard worden’
Anne Marieke van der Wal-Rémy, universitair docent Afrikaanse geschiedenis en International Studies, ontving een Comenius Teaching Fellow-beurs van 50.000 euro. Met deze beurs zal ze, samen met studenten, werken aan een online archief van digitale bronnen. Van der Wal-Rémy: ‘Iedereen denkt altijd: ‘dat wat op internet komt, dat blijft daar voorgoed,’ maar dat valt nog best wel tegen.’
De Comenius Teaching Fellow-beurs is bedoeld om vernieuwing in het onderwijs aan te brengen. Wat ben je met de beurs van plan?
‘We zijn al langer bezig met de BA Afrikaanse talen en culturen te vernieuwen, zodat het beter aansluit bij het Afrika van nu en de vragen in de samenleving. Met deze beurs ga ik, samen met het Afrika-Studiecentrum, een online archief aanleggen van digitale bronnen. Dat doen we binnen de collegereeks ‘Levend Verleden. Bronnen en Erfgoed van de Afrikaanse Geschiedenis’ en samen met de studenten. Het is een project voor de lange termijn: de studenten kunnen het archief in de komende jaren blijven aanvullen.’
‘Ik steek veel tijd in onderwijs, en dat doe ik altijd met liefde, maar als je net een stapje meer wilt zonder dat je al je andere taken daar meteen voor moet opofferen, dan helpt zo’n beurs enorm. Met de Comenius Teaching Fellow-beurs kan ik onder andere drie student-assistenten aannemen en intensiever samenwerken met collega’s van de bibliotheek van het Afrika-Studiecentrum.’
Waarom is dat digitale archief zo hard nodig?
‘Net als in de rest van de wereld, haalt in Afrikaanse landen een steeds groter deel van de bevolking haar informatie van social media. Juist in de gebieden waar de traditionele massacommunicatie niet of minder aanwezig zijn, zoals televisiebekabeling of telefoonlijnen, vult de digitale communicatie dit gat.’
‘De bronnen die op dit moment worden gecreëerd, op sociale media en op het internet in bredere zin, worden nu niet goed genoeg bewaard. Dat probleem speelt trouwens veel breder dan alleen in Afrika. Iedereen denkt altijd: ‘dat wat op internet komt, dat blijft daar voorgoed,’ maar dat valt nog best wel tegen. Er staat zoveel informatie online, dat je vaak door de bomen het bos niet meer ziet. En tegelijkertijd wordt ook een heleboel informatie verwijderd. Voorheen, als je een politieke organisatie of een club oprichtte, dan kwam men fysiek bijeen, werden er foto’s gemaakt, notities, jaarboeken, noem het maar op. Die bronnen werden fysiek bewaard en vonden dan op de een of andere manier haar weg naar een archief of naar een zolder. Maar nu men ook veel digitaal samenkomt, gaan er veel bronnen verloren.’
‘Dit is een probleem voor de historici van de toekomst. Wat zeiden jongeren op Facebook tegen elkaar over bepaalde levensstijlen, over politieke stromingen? Als dat soort informatie verdwijnt, is dat natuurlijk eeuwig zonde. Ik vind het belangrijk dat online bronnen bewaard blijven, maar vooral ook dat studenten nadenken over selecteren, beoordelen, evalueren en archiveren van primaire, online bronnen. Wat willen we bewaren voor de toekomst? Welke afweging maak je daarbij? Behandel je digitale bronnen op dezelfde manier als fysieke bronnen? Ik wil de studenten op deze manier betrekken bij het proces van archiefvorming. Ik heb zelf ook nog geen definitief antwoord op deze vragen, dus ik hoop dat de collegereeks een ontdekkingsreis wordt met de studenten.’
Waar moet ik bij digitale bronnen aan denken?
‘Een collega heeft onderzoek gedaan naar evangelische preken in Nigeria die online worden gestreamd. Na een tijdje raakt de website van de predikant vol en werden oude preken verwijderd. Dat is zonde, want die preken gaan over het hier en nu, en daar kan een schat aan informatie in zitten voor toekomstige historici. Een digitaal archief kan dat soort bronnen veiligstellen. Maar denk ook aan posts van Instagram-influencers: zij zijn zeer bepalend voor hoe de jongeren de maatschappij ervaren.’
‘Een dergelijke bron kan vervolgens op verschillende manieren bewaard worden, bijvoorbeeld door het maken screenshots of het downloaden van filmpjes. Er zitten nog wel veel haken en ogen aan, bijvoorbeeld: het copyright op bepaald materiaal, maar ook hoe label je een bron? Hoe traceer je de ‘auteur’ als een filmpje door veel mensen gedeeld is? Ook deze vragen wil ik aan de studenten voorleggen.’
Zie je het ook als een missie? Om als historicus in het heden de bronnen voor de toekomst veilig te stellen?
‘Zeker, want heeft de toekomstige historicus straks nog wel materiaal om de huidige periode te bestuderen? Of moeten we ons allemaal blijven bezighouden met vroegere tijden, omdat we daar wel bronnen van hebben bewaard? Historici houden nu eenmaal van het verleden en houden zich minder bezig met de toekomst; daar maak ik me stiekem zelf ook schuldig aan. Gelukkig is men binnen geschiedenis als academisch veld steeds meer bezig met digitalisering. Maar tot op heden gaat verreweg de meeste aandacht uit naar het digitaliseren van bestaande, fysieke bronnen. Dat is ook cruciaal werk, want zo maak je bestaande collecties sneller en breder beschikbaar, maar het vinden en archiveren van bronnen waarvan de oorsprong op internet ligt - is minstens zo belangrijk.’
Tekst: Ifang Bremer
Over het Comenius Teaching Fellows-programma
Het Comenius Teaching Fellows-programma is een onderwijsinnovatieprogramma en een van de initiatieven ter besteding van de gelden die zijn vrijgevallen door afschaffing van de studiebeurzen in 2017. Het Ministerie van Onderwijs financiert het programma, NWO voert het uit.
Klik hier voor meer informatie