André Gerrits: ‘Corona brengt sociale ontwikkelingen in stroomversnelling’
Alle wereldleiders hebben een aanpak in de globale Covid-19 crisis moeten kiezen. Maar welke aanpak is het meest effectief? Hoogleraar International Studies & Global Politics André Gerrits doceert bij International Studies en ziet interessante ontwikkelingen. ‘Democratieën komen er niet per se beter vanaf dan autoritaire regimes.’
Wat maakt deze tijd zo interessant voor de vergelijkende, politieke wetenschap?
‘Wat deze tijd zo interessant maakt is dat er nooit eerder een situatie heeft plaatsgevonden waarin alle leiders, van alle typen regimes, tegelijk met hetzelfde soort crisis te maken hebben. Daarom is corona een ideale maatstaf om democratische en autoritaire regimes te vergelijken.’
Wat zie je als het grootste verschil in aanpak tussen deze soorten leiderschap?
‘Intuïtief zijn we vaak geneigd te zeggen dat democratieën beter overweg kunnen met crises zoals deze. Maar eigenlijk zien we in beide soorten landen een vergelijkbaar patroon. Eerst ontkenning of onderschatting, dan de realisatie van de omvang van de crisis en daarna het uitrollen van grote maatregelen. Dit zie je zowel in autoritaire landen als Rusland en China als in democratische als Nederland en Duitsland. Alleen in volledige dictaturen, zoals Wit-Rusland of in Centraal-Azië is sprake van volledige ontkenning van de crisis. Wat eerder een verschil in aanpak lijkt te voorspellen is de politieke persoonlijkheid van de leider. Zo zie je dat dat autoritaire leiders als Xi Yinping en Poetin lange tijd ontkenden dat het virus een impact had op hun land, maar je ziet deze ontkenning ook terug bij sommige democratisch gekozen leiders, zoals Bolsonaro, Trump en aanvankelijk ook Boris Johnson. Dus de aanpak van autoritaire en democratische regimes verschilt niet altijd. Welke leider aan het roer staat, lijkt belangrijker.’
De aanpak van individuele leiders kan dus verschillen, zie je ook ontwikkelingen die nu in alle landen gaande zijn?
‘Wat ik vooral interessant vind, is dat corona als een soort versneller werkt. Politieke en sociale ontwikkelingen komen door deze crisis in een stroomversnelling. Er komt kritiek op mondialisering, en ook zie je een steeds fellere reactie tegen het neoliberalisme. Dit zijn processen die voor de coronacrisis al gaande waren, dus corona zet geen nieuwe ontwikkelingen in gang, maar het zal processen die al gaande waren, versnellen.’
Aan welke processen moeten we dan nog meer denken?
‘De mondiale macht van Amerika was voor de crisis al aan het afnemen. Doordat de V.S. in deze crisis geen leidersrol op zich hebben genomen, versnelt dit de machtsverschuiving van Amerika naar China. Een andere trend die je ziet is nationalisme. Waarschijnlijk gaan we door deze crisis nog meer naar binnen kijken; met meer nadruk op de eigen staat en lokale productie. En een ander proces wat nu in een stroomversnelling zou kunnen komen is overheidscontrole door middel van technologie.’
Bijvoorbeeld door een ‘corona-app’?
‘Je ziet nu al dat nieuwe technologieën worden ingezet om de bevolking in de gaten te houden. Het sociale kredietsysteem in China is een goed voorbeeld. De vraag is of bijvoorbeeld de corona-app, waarmee de verspreiding van het virus tegengegaan kan worden, zal worden afgeschaald als het virus eenmaal is bedwongen. Ik waag het te betwijfelen. Dat betekent een verdergaande ondermijning van de democratie. Het individu komt steeds zwakker te staan tegenover overheden en tech-giganten. Maar, nogmaals, is dit een ontwikkeling die al langer gaande was. Corona creëert niets nieuws, het versnelt al bestaande processen.’
Over International Studies
André Gerrits geeft les bij de International Studies in Den Haag, een bacheloropleiding waar regionale problematiek vanuit een globaal perspectief wordt bekeken. Gerrits: ‘De wereld is steeds nauwer verbonden en tegelijkertijd zijn er mondiale crises, zoals corona en klimaatverandering, die internationaal moeten worden aangepakt. Bij International Studies ontwikkel je een gevoeligheid om te kijken hoe verschillende delen van de wereld reageren op internationale ontwikkelingen en wat we daarvan kunnen leren.’