Congres/symposium
Congres Ongelijkheid en de strafrechtspleging
- Datum
- vrijdag 22 maart 2024
- Tijd
- Locatie
- Kamerlingh Onnes Gebouw
Steenschuur 25
2311ES Leiden - Zaal
- A0.51 en B0.25
Over het congres
Gelijkheid is een belangrijke waarde in onze samenleving. Mede om die reden is gelijkheid op verschillende wijzen verankerd in wetgeving en beleid: als algemeen rechtsbeginsel maar ook in de vorm van concrete verboden om oneigenlijk onderscheid te maken tussen gelijke gevallen. De bestrijding van ongelijkheid vergt in voorkomende gevallen (al dan niet ingegeven door het EVRM en/of EU-wetgeving) ook de inzet van het strafrechtelijk instrumentarium, te denken valt bijvoorbeeld aan de bestraffing van een aanzetten tot haat of discriminatie en de bestraffing van gendergerelateerde misdrijven. Criminalisering kan ook ongelijkheden in de hand werken – denk aan bedelverboden en het ‘boerkaverbod’. Ongelijkheid in de samenleving wordt echter niet alleen bevorderd door het actief en intentioneel uitsluiten of discrimineren van bepaalde groepen, maar kan veeleer ook zijn gelegen in de toepassing van ogenschijnlijk neutrale regels, criteria en handelwijzen die een bepaalde groep in het bijzonder achterstellen. Het gaat dan om structuren en regels die in het leven zijn geroepen door de dominante groep, met weinig oog voor de specifieke omstandigheden van minderheidsgroepen. In dat verband kan worden gewezen op het fenomeen institutioneel racisme dat verwijst naar ongrijpbare 'sociale en procedurele mechanismen in de samenleving die uitsluiting, achterstelling en discriminatie veroorzaken, nader versterken en doen voortbestaan'.
In recente jaren is er steeds meer aandacht voor de problematiek dat bepaalde structuren in de samenleving eraan bijdragen dat al achtergestelde groepen verder worden gemarginaliseerd, met verstrekkende en desastreuze gevolgen, met de toeslagenaffaire als een voorlopig dieptepunt. Ook in de strafrechtspleging kan in dit verband worden gewezen op bepaalde structuren die mogelijk problematisch kunnen zijn. Zo zijn er al langer zorgen over racisme en discriminatie binnen de politie, etnisch profileren door de politie, risicoprofilering bij ‘predictive policing’ en fraudebestrijding, maar ook het fenomeen klassenjustitie bij de handhaving van milieucriminaliteit en fraudewetgeving. Problemen in de opsporing en vervolging van seksuele delicten lijken mede voort te komen uit stereotype ideeën en (tot voor kort) gebrekkige representatie van vrouwen in het juridische spectrum. Ook blijkt uit onderzoek naar straftoemeting dat armoede, etniciteit en nationaliteit belangrijke voorspellers zijn van de aard en zwaarte van de strafrechtelijke interventies.
Uitsluiting en ongelijkheid kunnen zowel een rol spelen op het niveau van criminalisering als in de loop van de (pre-)opsporing, vervolging, bestraffing en tenuitvoerlegging. Daarbij bestaat zowel het gevaar dat ons strafrecht systematisch bepaalde groepen slachtoffers uitsluit van bescherming, als het gevaar van een te repressieve aanpak die disproportioneel uitpakt voor bepaalde groepen.
Het bovenstaande billijkt de vraag welke rol de strafrechtspleging in de discussie rondom ongelijkheid vervult. Op welke wijze wordt met het strafrecht getracht ongelijkheid in de samenleving te bestrijden? Maar ook, wordt, en zo ja op welke wijze, door de inzet van het strafrechtelijk instrumentarium ongelijkheid in de samenleving vergroot? Is er voldoende oog voor de impact van de strafrechtspleging op niet-dominante groepen die minder scherp op het netvlies staan (denk bijvoorbeeld aan sociaal-economisch kwetsbaren; dakloze personen; ongedocumenteerden) en voor intersectionaliteit? Het doel van dit congres is om de rol van de strafrechtspleging vanuit verschillende perspectieven te onderzoeken en te problematiseren, bewustzijn te creëren over de mogelijk problematische aspecten ervan en eventuele oplossingsrichtingen aan te wijzen. Het overkoepelende thema ongelijkheid zal binnen vier subthema's worden besproken, te weten gender, ‘ras’/etniciteit, armoede en klassenjustitie.