Report

Opgezogen, opgespoten en opgeraapt: Vuurstenen en hardstenen artefacten van de Zandmotor en hun sedimentaire context

Voor zowel archeologen, paleontologen en geologen als vrijwilligers in de archeologie en paleontologie is het geen verrassing meer dat op de stranden van de Nederlandse kust fraaie vondsten gedaan kunnen worden. Vele artikelen, boeken, tentoonstellingen, congressen, lezingen, ‘zoekdagen’, krantenberichten, posts op sociale media etc. zijn aan deze vondsten gewijd.

Author: M.J.L.Th. Niekus, K.M. Cohen, L. Johansen en D. Stapert
Date: 01 July 2023
Links: Download het volledige rapport

Ten aanzien van deze ‘strandvondsten’ en de omgang hiermee kan echt worden gesproken van community archaeology/palaeontology. Dankzij deze vondsten en interesse is ons beeld van menselijke activiteiten in het verleden in het huidige Noordzeegebied en van het toenmalige landschap aanzienlijk toegenomen. De archeologische vondsten, vaak in de vorm van stenen artefacten, zijn de neerslag van de activiteiten van prehistorische jagers en verzamelaars. De fossielen van (mega)fauna zijn afkomstig van een veelheid aan diersoorten die in het verleden er leefden.

In de afgelopen decennia is duidelijk geworden dat de bodem van de Noordzee een rijk archief bevat aan (archeologische) resten uit het verleden. Als gevolg van de groeiende exploitatie van de Noordzee in het kader van grondstofwinning en ten behoeve van de energievraag - naast het klassieke gebruik van deze zee voor visserij, handel en transport – vraagt dit verdronken bodemarchief ook vanuit de erfgoedzorg volop aandacht. Zodra dit onderwerp op de agenda staat, is de eerste vraag altijd wat er aan erfgoed ligt op of in de bodem van de Noordzee en wat de betekenis of waarde ervan is. Om deze vragen te kunnen beantwoorden, zijn overzichten van vondstlocaties, vondsten en vondstcategorieën onontbeerlijk. Hiervoor moet worden voldaan aan een aantal randvoorwaarden. De eerste daarvan is de beschikbaarheid en inzet van enthousiaste en bevlogen 'zoekers' ofwel mensen die incidenteel of heel gestructureerd tijd steken in het afzoeken van de stranden. Als tweede voorwaarde kan worden genoemd de betrokkenheid van veelal professionele of selfmade onderzoekers die dankzij hun interesse, netwerk en werkomgeving in staat zijn om de vele vondsten te beschrijven, categoriseren en publiceren in bestaande of nieuwe kaders. Tenslotte moet er een aanleiding (een onderzoek aanvraag, een ruimtelijke ontwikkeling) zijn om ook daadwerkelijk tijd (en budget) te steken in dit ‘monnikenwerk’.

In dit rapport wordt verslag gedaan van het project Zandmotor waarin aan deze drie randvoorwaarden is voldaan. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed onderkent al geruime tijd het belang van het bodemarchief van de Noordzee. Tevens is bekend dat de stranden van de Maasvlakte al decennia lang vondsten opleveren, waarvan fraaie benen spitsen en harpoenpunten zeer tot de verbeelding spreken. Sinds het begin van de Zandmotor in 2011 worden ook daar bijzondere vondsten gedaan. Gezien de goede conserveringsomstandigheden van de bodem van de Noordzee ging lange tijd de aandacht uit naar archeologische en paleontologische vondsten van been en gewei. De laatste jaren is er ook nadrukkelijk aandacht voor (vuur)stenen artefacten en dit geldt in het bijzonder voor de beschreven vondsten van de Zandmotor.