Na ons de zondvloed: expositie verbeeldt einde der tijden
Van een catastrofale wereldbrand tot een vloedgolf die de aarde verzwelgt. Mineke Schipper, emeritus hoogleraar Literatuurwetenschap, verzamelde uit alle delen van de wereld mythes over het einde der tijden. De Japanse kunstenares Yuriko Yamaguchi maakte op basis hiervan dertig indringende schilderijen. De Nederlandse première van de expositie is op 15 juli in de Oude UB (Rapenburg 70, Leiden).
De expositie met Yamaguchi’s werken en tekstfragmenten uit de gekozen mythes was afgelopen jaar voor het eerst te zien in Japan. ‘Verhalen over de ondergang van de aarde zijn van alle tijden, culturen en religies', aldus Schipper. De verhalen die ze verzamelde komen dan ook uit Afrika, Azië, Oceanië, Indiaans Amerika en Europa. Soms was de aanleiding voor dit soort verhalen een grote natuurramp die daadwerkelijk had plaatsgevonden. Schipper: ‘Zoals een tsunami na een aardbeving of heftige branden na de inslag van een komeet. De verhalen projecteren in uitvergrote vorm onze individuele doodsangst op de mensheid.'
Apocalyps en hoop
Daarnaast dienen de verhalen ook als een morele waarschuwing: de wereld gaat ten onder als de mens zich niet beter gedraagt. Ondanks het gitzwarte thema eindigen sommige verhalen met een verrassend sprankje hoop: één of meerdere mensen overleven de apocalyps en de mens kan opnieuw beginnen. Yamaguchi laat dat sprankje hoop zien in enkele van haar kleurrijke, confronterende werken. Zoals in haar schilderij van een duizelingwekkende vloedgolf waar precies in het midden de laatste mensen overleven. In een ander schilderij verbeeldt ze de fatale ondergang door het tonen van overgebleven botten maar lijkt de hark te suggereren dat er iemand is om de resten op te ruimen.
Ontmoeting aan het Comomeer
Yamaguchi is lang niet in al haar werk zo plastisch, ze verbeeldt ook rampen in impressionistische patronen. Schipper: ‘Fascinerend hoe Yamaguchi de mythes gevisualiseerd heeft.’ De expositie heeft een lange ontstaansgeschiedenis. Schippers afscheidscollege in 2009 in Leiden had als thema Na ons de zondvloed. Hierna wilde ze een boek schrijven over dat onderwerp en kreeg ze een bijzonder aanbod van het Rockefeller Center: een maand lang verbleef ze in Bellagio, een schilderachtig dorpje aan het Italiaanse Comomeer waar kunstenaars en wetenschappers ongestoord kunnen werken aan hun project. Na een presentatie van Schipper stapte Yamaguchi op haar af met de vraag of ze konden samenwerken.
Tsunami in Japan
Schippers boek In het begin was er niemand kwam in 2010 uit maar het plan met Yamaguchi bleef nog even liggen. Totdat Japan in 2011 werd getroffen door een heftige zeebeving met een vernietigende tsunami als gevolg. De rampspoed triggerde Yamaguchi dusdanig dat ze er letterlijk werk van wilde maken en de afgelopen jaren dertig schilderijen maakte aan de hand van Schippers geselecteerde teksten. Ook Schipper vindt het thema actueler dan ooit. ‘Door de opwarming van de aarde en het toenemend aantal soorten dat uitsterft merken we dat het thema wereldwijd leeft. Er ontstaan weer nieuwe verhalen over het einde der tijden.’
Mineke Schipper is emeritus hoogleraar Literatuurwetenschap. Ze onderzoekt onder andere wereldwijd spreekwoorden en scheppingsmythologie. Het werk van Yuriko Yamaguchi is te zien in gerenommeerde musea zoals het Museum of Modern Art (Kanagawa, Japan) en het Hirshhorn Museum (Washington, VS). Belangrijke thema’s in haar werk zijn kwetsbaarheid en de worsteling van het individu in een wereld waarin iedereen afhankelijk is.
Linda van Putten
Mail de redactie